Fortuna (mitologia)

Fortuna (mitologia)
Ezaugarriak
Sexua	emakumezkoa
Baliokideak	Tyche (en)
Familia
Seme-alabak	Copia (en)

Fortuna^[1], antzinako erromatarren artean, halabeharraren jainkosa da. Aurpegia estalia zuelarik azal zitekeen irudietan, eta oparotasunaren adarra edo lema eskuetan duela. Antiumen (egungo Anzio) eta Praenesten (egungo Palestrina) izan zituen santutegirik ezagunenak. Fortuna jainkosaren gurtza eta iruditeria oso zabalduta zegoen. K.o. II. eta III. mendeetan egon zen zabalduen bere gurtza^[2].

Antzinate handiko jainkosa italiarra zen, baina, dirudienez, ez zen jatorriz erromatarra eta hirira iritsi zen, erromatar tradizioaren arabera, Servio Tulio erregeak Fors Fortuna bezala aurkeztu zuenean, eta tenplu batean ezarri zuenean, Tiberren ibaiaren alde etruskoan, hiritik kanpo, baita beste santutegi batzuetan ere.

Lazion bi kultu-leku ospetsu zituen, bata Praenesten, non Fortuna Primigeniaren (lehen jaiotakoa) orakulu bat baitzegoen eta bertan, batez ere beren seme-alaben zoria edo erditzean zuten fortuna ezagutu nahi zuten emakumeak ibiltzen ziren, uste dugunez. Bestea Antiumen, Horazioren poemari esker ezaguna (Odes, I. XXV)^[3]. Agian, Fortuna ez zen inoiz izan zoriaren ideia abstraktuaren jainkosa, baizik eta beren bizitzako eta esperientzietako fase ezberdinetan gizon-emakumeen eta, batez ere, emakumeen itxaropenak eta beldurrak irudikatzen zituen irudipena; horrela, denborak aurrera egin ahala, gurtza jasotzen zuenean, kultu-titulu ugariren eman zitzaizkion, hala nola muliebris, virilis, hujusce diei, equestris, redux, eta abar. Goitizen horiekin bere ustezko botereak gizabanakoekin, gizabanako taldeekin edo abagune partikularrekin lotzen zuen jainkosa. Emeki-emeki, gero eta gehiago, greziarren Tychérekin identifikatu zuten eta horren ondorioz, txanponetan eta abarretan irudikatua izan zen Trycheren ezaugarriekin: kornukopia eramaten zuen oparotasunaren hornitzaile zelako, eta lema, patuaren arduradun egiten zutelako eta gurpil edo bola batekin, zoriaren ziurgabetasuna adierazteko. Pliniok (Naturalis Historia, II., 22) adierazten du bere garaian leku eta ordu guztietan aipatzen zutela. Isisekin egiptoarrarekin ere identifikatu zen, eta Panthea (jainkosa guztiak) gisa, beste jainko guztien ezaugarriak konbinatzen zituela uste zen.^[4]

• García Bailón, Marta. 2006-2007. "Aspectos de la «Fortuna Privata»: Culto individual y doméstico. Popularización del culto como protección mágica/Aspects of the «Fortuna Privata»: Individual and domestic cult: Cult as a magic protection" . Espacio, Tiempo y Forma: Historia Antigua, Serie II; Madrid Iss. 19/20,  (2006/2007): 229-255. UNED.

• Bailón García, Marta. 2011. "Fortuna Dea" : cultos y advocacionesanálisis de la documentación epigráfica en la Hispania Alto-Imperial. Fernández Uriel [tesia], Pilar (zuz). UNED. Universidad Nacional de Educación a Distancia.

• (Ingelesez) (Italieraz) Perini, Sarah. 2020/11/21 "The Italian Goddesses heirs of the Great Mediterranean Goddess: Fortuna, Bona Dea, Mater Matuta, Feronia, Diana". Preistoria in Italia. La Civiltà della Dea in Italia.

• (Gaztelaniaz) Marta Bailón García. 2012. "El papel social y religioso de la mujer romana. "Fortuna Muliebris" como forma de integración en los cultos oficiales". Habis, 0210-7694, 43 zk., 101-118 or. http://dx.doi.org/10.12795/Habis.2012.i43.07

• (Frantsesez) Champeaux, Jacqueline. 1982. "Fortuna. Recherches sur le culte de la Fortune à Rome et dans le monde romain des origines à la mort de César. I. Fortuna dans la religion archaïque". Publications de l'École Française de Rome, 64/1.

• (Italieraz) Miano, Daniele 2021. La dea Fortuna. Una divinità e i suoi significati nella Roma repubblicana e nell'Italia antica (Studi storici Carocci). Carocci. ISBN: 978-8829004195

• (Ingelesez) Arya, Darius Andre. 2002. The goddess Fortuna in imperial Rome: cult, art, text. The University of Texas at Austin.

• (Ingelesez) "Fortuna" . Collier's New Encyclopedia. 1921.

• (Ingelesez) "Fortuna" . The American Cyclopædia. 1879.

• (Ingelesez) Billington, Sandra. 1996. "Fors Fortuna in Ancient Rome" in: Billington, Sandra eta Green, Miranda. The Concept of the Goddess.
• del Castillo Vázquez, Lucía. 2023ko martxoak 15. "Fortuna, azar y destino: su representación en la literatura alemana medieval. ‘Tristán e Isolda’ y ‘Fortunatus’" Literatura Alemana Medieval
• 2018 Gómez Chacón, Lucía Diana. 2018. "Rueda de la fortuna". Base de datos digital de Iconografía Medieval. Universidad Compuene de Madrid

• Datuak: Q4654
• Multimedia: Fortuna / Q4654