De Graeff (geslacht)

Cornelis de Graeff in 1636 door Nicolaes Eliasz. Pickenoy, in de Gemäldegalerie, Berlijn
Cornelis de Graeff en zijn familie[1] te Soestdijk. Het landschap wordt toegeschreven aan Jacob van Ruisdael en de portretten aan Thomas de Keyser, tussen 1656 en 1660 (National Gallery of Ireland)
De Handelsvrijheid van Gerard de Lairesse. Centrale voorstelling van de plafondschilderingen voor Herengracht 446, vervaardigd door De Lairesse in opdracht van de eigenaar Andries de Graeff.
Wapen De Graeff van Polsbroek als heren van Purmerland en Ilpendam (met de zilveren troffels en het helmteken met de struisvogelveren gekopieerd van het geslacht Von Graben von Stein)

De familie De Graeff (ook: De Graeff van Polsbroek) is een Amsterdamse regentengeslacht, dat tot het Nederlands patriciaat en de Nederlandse adel behoort. De toevoeging Polsbroek aan de geslachtsnaam De Graeff is afgeleid van de hoge heerlijkheid Zuid-Polsbroek in de Lopikerwaard, die enkele eeuwen in bezit van verschillende leden van het geslacht De Graeff was.

Geschiedenis

De bewezen stamreeks begint met Jan Pietersz Graeff die in 1553 overleed en vanaf 1542 tot zijn overlijden raad van Amsterdam was; in 1543 was hij schepen van die stad.

Gouden Eeuw

De familie De Graeff was een van de weinige regentenfamilies, die zowel vóór als na de Alteratie van 1578 aan de regering van Amsterdam deelnamen. In de Gouden Eeuw vormde deze familie een vooraanstaand staatsgezind geslacht, dat samen met het verzwagerde geslacht Boelens Loen, Bicker, De Witt en Hooft een eeuw het bestuur over de stad Amsterdam en over het gewest Holland praktisch in handen hebben gehad en daardoor ook in de Republiek der Verenigde Nederlanden een belangrijke vinger in de pap hebben gehad.[2]

De familie was dan ook een van de rijkste geslachten van het gewest Holland. In 1610 kocht Jacob Dircksz de Graeff van de Graaf van Arenberg de hoge heerlijkheid Zuid-Polsbroek, waarmee hij een van de eerste Nederlandse regenten was die aan zijn familienaam een heerlijkheid verbond.

Samen met de families Bicker en De Witt streefde de familie De Graeff naar de volledige soevereiniteit van de republikeinse regenten, en voor de afschaffing van de stadhouderschap van het Huis van Oranje.[3] Cornelis de Graeff steunde het sluiten van het verdrag van de Vrede van Münster, samen met Jacob de Witt en diverse leden van de familie Bicker - de zogenaamde Bickerse ligue. Tot hun politieke tegenstanders behoorden de stadhouders uit het huis van Oranje-Nassau en de Amsterdamse regentengeslachten Pauw (hier vooral Reinier Pauw),[2] Schaep en Valckenier. In het rampjaar 1672 was de strijd tussen de staatsgezinde en de prinsgezinde partij op het hoogtepunt; diverse staatsgezinde regenten verlieten de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De familie De Graeff probeerde vrede te sluiten met de prinsgezinden, maar werd door Willem III van Oranje uit de regering verwijderd[4] Jacob de Graeff verkocht het huis Soestdijk aan stadhouder Willem III van Oranje in 1674 voor 18.755 gulden.[5]

Kunst

Jacob zegent de zonen van Jozef,[6] geschilderd door Rembrandt van Rijn (1656), Schloss Wilhelmshöhe, Kassel

Verschillende leden van dit geslacht werden door Joost van den Vondel, Jan Vos, Barlaeus en Gerard Brandt bezongen. Vondel meende het geslacht De Graeff niet beter te kunnen huldigen dan door het samenstellen van een boekje: Afbeeldingen der stamheeren en zommige telgen van de Graven, Boelensen, Bickeren en Witsens, toegewyt den edelen en gestrengen Heere Andries de Graeff, enz. met hunne portretten.[7]

De familie De Graeff trad voorts op als beschermheer van verschillende beeldend kunstenaars zoals Govert Flinck, Nicolaes Eliasz. Pickenoy, Jan Lievens, Jacob Jordaens, Rembrandt, Jurriaen Ovens, Gerard Terborch en Jacob van Ruisdael. Toen Andries de Graeff in 1671 opnieuw regerend burgemeester van Amsterdam werd, liet hij door Gerard de Lairesse een monumentale plafondschildering in de tuinzaal van zijn burgemeesterswoning aan de Herengracht nummer 446 aanbrengen. De Triomf der Vrede vertelt: "De Graeff heeft een duidelijke boodschap voor het plafondstuk in gedachte: de Ware Vrijheid van de Republiek wordt alleen verdedigd door de republikeinse regenten van Amsterdam. De schilderingen zijn een verheerlijking van de rol van de familie de Graeff als beschermer van de republikeinse staatsvorm, als verdediger van de Vrijheid".[3]

Adel

In 1677 verkregen Andries de Graeff en zijn zoon Cornelis een adelsdiploma tot rijksridder van keizer Leopold I omdat, aldus het diploma, geloofwaardige getuigenissen van Amsterdamse genealogen het geslacht laten afstammen van de adellijke heren von Graben in Tirol in de buurt van Laybach in Neder-Krain.[8] De juistheid van deze afstamming wordt echter sterk betwijfeld.[9][10] Deze tak stierf spoedig uit. Het nageslacht van zijn broer Cornelis de Graeff werd twee eeuwen later, in 1885, in de nieuwe Nederlandse adel met het predicaat Jonkheer opgenomen.[11]

Wapen

De Graeff

Wapen: Gevierendeeld; I en IV in rood een zilveren schop, het blad omhoog; II en III in blauw een zilveren zwaan, rood gebekt en gepoot. Een aanziende helm, blauw gevoerd; een kroon van vijf parels; dekkleden rood en zilver; helmteken, de schop van het eerste kwartier, uitkomend, waarachter drie pauwenveren van natuurlijke kleur; schildhouders twee zwanen als van het tweede kwartier, maar met geopende, naar boven gerichte vlucht en met de binnenste poot het schild houdende; het geheel geplaatst op een gouden arabesk; wapenspreuk: "MORS SCEPTRA LIGONIBUS AEQUAT" ('De dood maakt scepters en houwelen gelijk') in zwarte letters op een wit lint.[12]

De Graeff van Polsbroek: Gevierendeeld: 1 en 4 in rood een omgekeerde, zilveren schop met een gouden kroon over de steel; II en III in blauw een zilveren zwaan, goud gesnaveld en gepoot. Helm: aanziend met helmkroon. Helmteken: de schop van het schild uitkomend, getopt met drie waaiersgewijs geplaatste pauwenveren van natuurlijke kleur. Dekkleden: rechts: zilver, gevoerd van rood; links: zilver, gevoerd van blauw. Schildhouders: twee toegewende, zilveren zwanen, goud gesnaveld en gepoot, rood getongd. Wapenspreuk: MORS SCEPTRA LIGONIBUS AEQUAT. Opmerkingen: het geheel geplaatst op losse veld.[13]

Bekende leden

Andries de Graeff (1639), geschilderd door Rembrandt van Rijn, Schloss Wilhelmshöhe, Kassel
  • Jan Pietersz Graeff (1512-1553), schepen en vroedschaplid van Amsterdam
  • Lenaert Jansz de Graeff (1530/35-1578), mogelijk dezelfde persoon als ene Monseigneur De Graeff uit Brugge, een watergeus
  • Diederik Jansz Graeff (1532-1589), burgemeester van Amsterdam, bevriend met Willem van Oranje
  • Pieter Dircksz Graeff (1573-1645), heer van Engelenburg, vroedschap en schepen van Amsterdam
  • Jan Graeff (1570/1575-?), heemraad van de Zijpe
  • Wendela de Graeff (1607-1652), geschilderd in Rembrandts Jacob zegent de zonen van Jozef
  • Agneta de Graeff van Polsbroek (1603-1656), getrouwd met Jan Bicker, moeder van Wendela Bicker en schoonmoeder van Johan de Witt
  • Dirk de Graeff (1603-1637), vroedschap en schepen van Amsterdam
  • Andries de Graeff (1611-1678), Noord-Nederlandse regent, burgemeester en regent van Amsterdam
  • Albert Claesz de Graeff (* 1620), Schout-bij-nacht bij de Admiraliteit von Amsterdam
  • Cornelis de Graeff (1650-1678), ridder van het Heilige Roomse Rijk, hoofdingeland van de Zijpe
  • Alida de Graeff (1651-1738), vrijvrouwe van Jaarsveld
  • Christina Elisabeth de Graeff (1795-18??) en Jacob Gerrit van Garderen (1803-1856), zij waren de laatste bewoners van slot Ilpenstein
  • Dirk de Graeff van Polsbroek (1833-1916), zaakgelastigde te Pruisen, gezant in Denemarken, Zweden en Noorwegen, en minister-resident in Japan waarbij hij een rol bij onderhandelingen tussen keizer Meiji met diverse westerse staten speelde[11]
  • Gijsbert Carel Rutger Reinier de Graeff (1838-1923), luitenant-kolonel, ridder Militaire Willems-Orde.
  • Andries Cornelis Dirk de Graeff (1872–1957), gouverneur-generaal van Nederlands-Indië en minister van Buitenlandse Zaken[11]
  • Dirk Georg de Graeff (1905-1986), kamerheer en ceremonienmeester van de Nederlandse koningin, directeur bij de Twentse Bank en managing director van de Algemene Bank Nederland
  • Egbert de Graeff (* 1936), hockeyspeler
  • Jan Jaap de Graeff (* 1949), dijkgraaf van Schieland, voorzitter van de Unie van Waterschappen, plaatsvervangend voorzitter van de VROM-raad, algemeen directeur (general directeur) van Natuurmonumenten en kamerheer van koningin Beatrix in Den Haag

Heren van Zuid-Polsbroek, Purmerland en Ilpendam

Jacob de Graeff (tweede helft 17e eeuw), door Gerard Terborch, Rijksmuseum Amsterdam
  • Jacob Dircksz de Graeff (1570-1638), burgemeester en Amsterdamse regent
  • Cornelis de Graeff (1599-1664), Noord-Nederlandse regent, burgemeester en regent van Amsterdam, president-bewindhebber Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC),
  • Pieter de Graeff (1638-1707), schepen van Amsterdam, president-bewindhebber VOC, raadsman van Johan de Witt.
  • Jacob de Graeff (1642-1690), Amsterdamse regent
  • Cornelis (II) de Graeff (1671-1719), kanunnik van het kapittel van Sint-Pieter te Utrecht.
  • Johan de Graeff (1673-1714), Amsterdamse regent
  • Gerrit de Graeff I (1711-1752), schepen en vroedschap van Amsterdam, bewindhebber van de West-Indische Compagnie en Vereenigde Oost-Indische Compagnie, directeur van de Sociëteit van Suriname
  • Gerrit de Graeff II (1741-1811), wethouder, vroedschap en schepen van Amsterdam, behoorde tot de Patriotten

Zie ook

Herengracht 446
Mediabestanden
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina De Graeff op Wikimedia Commons.
· Overleg sjabloon · Sjabloon bewerken

Geslachten die opgenomen zijn in het sinds 1910 verschijnende genealogische naslagwerk Nederland's Patriciaat. Lijst volgens opgave van het CBG Centrum voor familiegeschiedenis.

A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · Y · Z

Bronnen, noten en/of referenties
  • Het Archief van de familie De Graeff in Amsterdam
  • Het Archief van de familie Bicker en aanverwante families op stadsarchief.amsterdam.nl (geraadpleegd op 13-3-2009).
  • G. van Enst Koning: Het Huis te Ilpendam en deszelfs voornaamste Bezitters

Voetnoten:

  1. Cornelis de Graeff, zijn echtgenote Catharina Hooft en hun zonen Pieter en Jacob de Graeff. De staande figuren zijn v.l.n.r. Willem Schrijver, Pieter Trip en Cornelis' jongere broer Andries de Graeff.
  2. a b Biografie Andries Bicker in DBNL
  3. a b Triomf der Vrede
  4. Amsterdam tijdens de Verenigde Provinciën en de Bataafse Republiek (Familie De Graeff onder "1672"). Gearchiveerd op 14 mei 2023.
  5. Jacob de Graeff in Heren van Holland. Gearchiveerd op 1 maart 2010. Geraadpleegd op 21 juni 2023.
  6. Portret van Petrus Scriverius en het echtpaar Wilhelm Schrijver (zoon van de vorige) en Wendela de Graeff en hun twee zonen
  7. Joost van den Vondels Afbeeldingen der Stamheeren en zommige telgen van de Graven, Boelensen, Bickeren en Witsens
  8. Deze burggraven, heren en ridders waren afkomstig uit het Huis der Meinhardijnen, Graven van Tirol en Görz. (zie verder onder Rudolf Granichstaedten-Czerva (1948): "Brixen - Reichsfürstentum und Hofstaat" en Google: Das Land Tirol: mit einem Anhange: Vorarlberg: ein Handbuch für Reisende. Von Beda Weber)
  9. S.A.C. Dudok van Heels Van Amsterdamse burgers tot Europese aristocraten (Deel 1), p 104:De familie De Graeff stamde niet uit een der erflanden van de Habsburgers Tirol, maar was gezien de zwaan van Waterland in hun familiewapen het IJ naar Amsterdam overgestoken.
  10. Het Nieuw Nederlandsch Biographisch Woordenboek bijvoorbeeld twijfelt aan deze afstamming, blijkens de voorzichtige melding: Zekere Wolfgang von Graben zou, naar Holland omstreeks 1483 gekomen, daar gehuwd zijn en een zoon Pieter hebben gehad, die de stamvader van het hollandsch geslacht zou zijn, welks verschillende leden hier volgen Geslacht de Graeff in DBNL
  11. a b c Nederlands adelsboek pagina 69 verheven in 1885. Gearchiveerd op 3 april 2023.
  12. Coen O.A. Schimmelpenninck van der Oije, Egbert Wolleswinkel, Jos van den Borne, Conrad Gietman Wapenregister van de Nederlandse adel Hoge Raad van Adel 1814 - 2014, Uitgave: WBooks, 2014 bladzijde 301
  13. Centraal Bureau voor Genealogie (CBG): De Graeff van Polsbroek, deze omschrijving is - zo vermeldt het CBG - afkomstig van A.A. Vorsterman van Oijen (1845-1912), "Stam- en Wapenboek van aanzienlijke Nederlandsche Familiën met genealogische en heraldische aantekeningen", blz. 34, 1885-1890

Literatuur

  • Graeff, P. de (P. Gerritsz de Graeff en Dirk de Graeff van Polsbroek) Genealogie van de familie De Graeff van Polsbroek, Amsterdam 1882.
  • Bruijn, J. H. de Genealogie van het geslacht De Graeff van Polsbroek 1529/1827, met bijlagen. De Bilt 1962-63.
  • Bijleveld, W.J.C.C. De Herkomst der familie De Graeff in "Nederlandsch Archief voor Genealogie en Heraldik" (1938-1939)
  • Dudok van Heel, S.A.C. Van Amsterdamse burgers tot Europese aristocraten, Deel 2, 2008
  • Croockewit, W.H. Genealogie van het geslacht 'de Graeff'; samengesteld uitsluitend uit gegevens uit het Archief dier Familie in De Nederlandsche Leeuw, 1898,
  • Israel, Jonathan I. The Dutch Republic: Its Rise, Greatness, and Fall: 1477-1806 (1995), Clarendon Press, Oxford, ISBN 978-0-19-820734-4
  • Rowen, Herbert H. John de Witt - Statesman of the „True Freedom“ (1986), Cambridge University Press, ISBN 0-521-52708-2
  • Kernkamp, G.W. Prins Willem II 1626-1650 (1977), p. 107-110.
  • Dudok van Heel, S.A.C. Op zoek naar Romulus & Remus. Een zeventiende-eeuws onderzoek naar de oudste magistraten van Amsterdam (1995),Jaarboek Amstelodamum, p. 43-70.
  • Zandvliet, Kees De 250 rijksten van de Gouden Eeuw - Kapitaal, macht, familie en levensstijl (2006 Amsterdam; Nieuw Amsterdam Uitgevers)
  • Burke, P. Venice and Amsterdam. A study of seventeenth-century élites. (1994)
  • Moelker, H.P. De heerlijkheid Purmerland en Ilpendam (1978 Purmerend)