Jim van Os

Jim van Os
Van Os (2019)
Persoonlijke gegevens
Volledige naam	Johannes Jacobus van Os
Geboren	Utrecht, 1960
Nationaliteit	Nederland
Werkzaamheden
Vakgebied	psychiatrie
Portaal    Onderwijs

Johannes Jacobus (Jim) van Os (Utrecht, 1960) is een Nederlandse hoogleraar in de psychiatrie (Psychiatrische Epidemiologie en Publieke GGZ) en voorzitter van de Divisie Hersenen van het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Daarvoor was hij hoofd van de afdeling Psychiatrie en Psychologie van het Universitair Medisch Centrum Maastricht.^[1] Hij is gasthoogleraar aan het Institute of Psychiatry van het King's College te Londen, waar hij in 2016 werd benoemd tot King's College Fellow.^[2]

Als psychiater is hij gespecialiseerd in de behandeling van neurodiversiteit en mentale variatie, vooral op het gebied van psychotrauma, psychosegevoeligheid en bipolaire stemmingsgevoeligheid (bipolaire stoornissen).^[3]

Van Os is lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen^[4] en de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen.^[5] Hij stond in 2014 vermeld op de Thomson-Reuter Web of Science list van 'the world's most influential scientific minds of our time'^[6] en kreeg in 2023 de Lifetime Achievement Award ^[7] van de Schizophrenia International Research Society.

Van Os kreeg onder meer bekendheid door zijn voorstel in Lancet en Nature om verschillende 'schizo'-diagnoses in de psychiatrie ('schizofrenie', 'schizoaffectief', 'schizofreniform', enzovoort) te vervangen door een, volgens hem, wetenschappelijker en patiëntvriendelijker brede syndromale of spectrum-diagnose voor psychoses.^[8]

In 1978 begon Van Os aan zijn studie geneeskunde in Amsterdam. Hij rondde de studie af in 1984. Vanaf 1985 verdiepte hij zich in transculturele psychiatrie, eerst in Jakarta en in 1986 in Casablanca. Tussen 1987 en 1991 studeerde hij psychiatrie in Bordeaux en Londen, vervolgd door een studie epidemiologie aan de London School of Hygiene and Tropical Medicine tussen 1991 en 1995.

In 2009 stelde Van Os voor om de verschillende 'schizo'-diagnoses af te schaffen wegens gebrekkige wetenschappelijke onderbouwing en het risico van de fundamentele attributiefout in de psychiatrie: het fenomeen dat psychiaters en psychologen de patiënt niet meer als persoon kunnen zien vanwege pseudowetenschappelijke preconcepties die besloten liggen in het 'label'.^[9] Hij stelde een andere, brede en syndromale of spectrum-diagnose voor psychoses voor dat uitnodigt tot verdere persoonlijke diagnose in plaats van pseudowetenschappelijke stereotypering. In 2014 legde hij een en ander uit in een TED-talk: "Connecting to Madness".^[10]

Hij was de coördinator van het onderzoeksproject European (network of national schizophrenia networks studying) Gene-environment Interactions (EU-GEI) van de Universiteit Maastricht om gen-omgevingsinteracties te identificeren die betrokken zijn bij psychotische stoornissen.^[11] Het project liep van 2010 tot 2015 en werd gefinancierd door een beurs ('grant') van de Europese Unie van 12 miljoen euro, een FP7-grant.^[11]

In zijn boek De DSM-5 voorbij! - Persoonlijke diagnostiek in een nieuwe GGZ (2014) stelt hij dat veel van zijn vakgenoten psychische ziekten reduceren tot disfuncties van de hersenen en merkt hij op dat de 'mislukte marktwerking in de zorg' heeft geleid tot overbehandeling van lichte aandoeningen, en onderbehandeling van mensen met ernstige psychische aandoeningen.^[12] In de dominante biologische psychiatrie worden DSM-classificaties volgens Van Os opgevat als oorzaken van hersenziektes.^[13] Hij stelt in het boek de bijdrage van de DSM (het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) aan het kapitalistische 'spel' tussen farmaceuten, psychiaters, verzekeraars en politici ter discussie.^[3]

In maart 2015 publiceerde Van Os, samen met Wilma Boevink (onderzoeker aan het Trimbos-instituut) en anderen, een opinie-artikel in NRC-Handelsblad onder de titel Laten we de diagnose schizofrenie vergeten, waarin zij stelden dat schizofrenie niet bestaat en opnieuw opriepen om de 'schizo'-classificaties uit DSM en ICD te verwijderen en te vervangen door meer wetenschappelijke en patiëntvriendelijke brede syndromale begrippen.^[14] Een week later publiceerden zijn collega's René Kahn, Iris Sommer en Damiaan Denys een tegenartikel in NRC waarin zij Van Os, Boevink en hun collega's labelden als vertegenwoordigers van de antipsychiatrie uit de jaren '70.^[15] Naar aanleiding van dit debat publiceerde de psychiater en filosoof Alan Ralston de analyse The attack of the 50-ft antipsychiatrist.^[16]

Eind 2015 startte Van Os, samen met Philippe Delespaul, Wilma Boevink, Michael Milo en Frank Schalken, de breed gesteunde beweging 'De Nieuwe GGZ', waarvan de website PsychoseNet.nl onderdeel is, "Hét online zelfregiecentrum/herstelacademie voor psychosegevoeligheid, trauma, stemming en herstel".

In 2016 publiceerde hij opnieuw een artikel waarin hij betoogde dat het concept 'schizofrenie' geschrapt zou moeten worden uit de classificatiesystemen van psychiatrische stoornissen (zoals de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM), omdat het geen zinvolle beschrijving van de symptomen is.^[17]

Hij gelooft niet in de DSM^[18] en is er een voorstander van om de classificaties in de DSM te vervangen door twintig brede syndromen, en daarbinnen te specificeren wat iemands problemen zijn, om tot een persoonlijke diagnose te komen.^[19]

Sinds 2020 werkt Van Os samen met collega Philippe Delespaul aan het opzetten van social trials in het kader van ggz-transformatie volgens het principe van het Ecosysteem Mentale Gezondheid, als beschreven in het boek We zijn God Niet, dat hij schreef samen met de ervaringsdeskundige arts Myrrhe van Spronsen^[20] en het boek Kopzorgen: Psychose Begrijpen In 33 Vragen, dat hij schreef met Stijn Vanheule.^[21]

• Jim van Os (april 2014). De DSM-5 voorbij! - Persoonlijke diagnostiek in een nieuwe GGZ. Diagnosis Uitgevers, Leusden. ISBN 9789036820356.
• Van Os, J. & Kapur, S. (2009) 'Schizophrenia'; Lancet, 374, 635-645.
• Van Os, J, Kenis, G, Rutten, B.P. The environment and schizophrenia. Nature. 2010;468(7321):203-212.
• McGorry, P, Van Os, J. Redeeming diagnosis in psychiatry. Timing versus specificity. Lancet. 2013;381:343-345.
• Van Os J, Guloksuz S, Vijn TW, Hafkenscheid A, Delespaul P. The evidence-based group-level symptom-reduction model as the organizing principle for mental health care: time for change? World Psychiatry. 2019;18:88-96.
• Guloksuz S, Pries LK, Delespaul P, Van Os, J. en anderen Examining the independent and joint effects of molecular genetic liability and environmental exposures in schizophrenia: results from the EUGEI study. World Psychiatry. 2019;18):173-82.

• Emil Kraepelin (1856-1926), de onderzoeker die het concept 'dementia praecox' ontwikkelde, de eerste aanzet tot de beschrijving van de schizofrenie.

• De Nieuwe GGZ
• PsychoseNet, "Hét online zelfregiecentrum/herstelacademie voor psychosegevoeligheid, trauma, stemming en herstel"
• Over Jim van Os. PsychoseNet. Geraadpleegd op 26 juni 2024.
• KNAW debat met Van Os over 'Schizofrenie bestaat niet', YouTube
• VPRO Labyrint over 'Bijbel van de Psychiatrie' (Gearchiveerd)