Agafia Gruszecka
Caryca Agafia Gruszecka. Fragment z ryciny z książki Łazarza Baranowicza „O pięciu ranach Jezusa Chrystusa” (1680), poświęcona na cześć małżeństwa Fiodora i Agafyi[1]. | |||
Caryca Rosji | |||
Okres | od 18 (28) lipca 1680 | ||
---|---|---|---|
Jako żona | cara Fiodora III Romanowa | ||
Poprzedniczka | Natalia Naryszkina | ||
Następczyni | Marfa Apraksina | ||
Dane biograficzne | |||
Dynastia | Gruszeccy herbu Lubicz | ||
Data urodzenia | ok. 1665 | ||
Data śmierci | 14 (24) lipca 1681 | ||
Miejsce spoczynku | Moskwa | ||
Ojciec | Siemion Fiodorowicz Gruszecki | ||
Matka | Maria Iwanowna Zaborowska | ||
Mąż | Fiodor III Romanow | ||
Dzieci | Ilja | ||
|
Agafia (Agata) Siemionowna Gruszecka ros. Агафья Семёновна Грушецкая (ur. 1665, zm. 14 lipca?/24 lipca 1681 w Moskwie)[2] – caryca Rosji polskiego pochodzenia[3], pierwsza żona cara Fiodora III Romanowa.
Życiorys
Agafia była córką szlachcica ze Smoleńszczyzny Siemiona Fiodorowicza Gruszeckiego[4] z rodu Gruszeckich herbu Lubicz[a]. Car Fiodor zobaczył ją po raz pierwszy w 1679 w tłumie, podczas cerkiewnej procesji. Mieszkała ona wówczas w domu ciotki, żony okolniczego Siemiona Zaborowskiego. Fiodor wysłał swego łożniczego Iwana Maksimowicza Jazykowa, aby poznał bliżej rodzinę dziewczyny. Zamiar poślubienia Agafii przez Fiodora spotkał się z dużą krytyką. Krążyły pogłoski na temat nieprzyzwoitości Gruszeckiej i jej matki rozpowszechniane przez bojara Iwana Miłosławskiego przeciwnika tego małżeństwa[4]. Ostatecznie jednak 18 lipca?/28 lipca 1680[2] Agafia została żoną Fiodora. Para miała tylko jednego potomka, syna.
- Dzieci Fiodora i Agafii[5]:
- Ilia Fiodorowicz (ur. 11 lipca 1681, zm. 21 lipca 1681)[b].
Trzy dni po urodzeniu dziecka Agafia zmarła na skutek gorączki połogowej[6].
Pochowana została w głównym soborze Monasteru Wniebowstąpienia Pańskiego w Moskwie, a po jego zniszczeniu w 1929 roku szczątki zostały przeniesione do Soboru św. Michała Archanioła[7].
Rola i wpływ Agaty Gruszeckiej na Dwór moskiewski
Agata Gruszecka, w przeciwieństwie do wielu swoich poprzedniczek, odgrywała istotną rolę w życiu dworskim i miała znaczący wpływ na męża. Za jej sprawą znacznie zmieniło się życie dworskie, zaczęła bowiem wprowadzać polskie zwyczaje. Car Fiodor Aleksiejewicz jako pierwszy z Rosjan włożył polski kontusz, co po nim zrobili wszyscy dworzanie. Dzięki Gruszeckiej doszło do wielu zmian w państwie rosyjskim, ona: „namówiła męża do zniszczenia ochabni, brzydkich damskich sukienek [...] wprowadzenia golenia brody i strzyżenia włosów, polskich szabli i kontuszy, a co ważniejsze, dopuszczenia w Moskwie do zakładania polskich i łacińskich szkół”. Z jej inicjatywy założono w Moskwie kilka szkół łacińskich i polskich, dzięki czemu można mówić o jej działalności oświatowej. Co więcej, silny charakter Agaty pozwolił jej przezwyciężyć odwieczne zakazy moskiewskiego dworu. Pozwalała sobie otwarcie pojawiać się przed ludźmi i często siedziała i chodziła obok cara, czego nigdy wcześniej nie było[8].
Wraz z przybyciem na dwór Agaty Gruszeckiej nastąpiły tam poważne zmiany w garderobie pałacowej. Znalazły one odzwierciedlenie nie tylko we wprowadzeniu do mody polskich kontuszów i noszeniu u boku polskich szabel. Caryca-Polka dokonała prawdziwego przewrotu w ówczesnej kobiecej modzie dworskiej. Ona sama nosiła czapkę według mody polskiej, która pozostawiała włosy odkryte. Czapki, które nosiła caryca, zaczęto nazywać „polskimi”. Pierwsza pisemna wzmianka o „polskich” czapkach carowej Agaty pochodzi z 19 września 1680 r. Tego dnia w pałacu obchodzono imieniny carówny Zofi i Aleksiejewnej, i na tę okoliczność dla Agaty Siemionówny została skrojona „czapka aksamit na polską sprawę”. Obszyta aksamitem część miała 2 wierzszka wysokości (ok. 10 cm). Górną część obwodu zdobiła para soboli, a spód czapki o jedną czwartą wzdłuż dolnej krawędzi – grzbiety wiewiórek. Wykonanie nakrycia głowy nie zostało powierzone nadwornym mistrzom, a żyjącemu w Moskwie mistrzowi polskiemu, Polakowi Siemionowi Kaszpenkowi[9].
W 1680 r. w rodzinnym Smoleńsku za namową carycy Agaty wybudowano drewniany kościół. Przy nim zaczęła działać także szkoła, a do szlachty smoleńskiej przyjeżdżali jezuici i zajmowali się nauczaniem dzieci. Wyłącznie dzięki opiece Agaty Gruszeckiej smoleńska wspólnota katolicka otrzymała nową świątynię[10].
Uwagi
- ↑ Rodzina Gruszeckich przeszła w XVI wieku na służbę Rosji[4].
- ↑ Daty według kalendarza juliańskiego.
Przypisy
- ↑ Е.А.Е.А. Погосян Е.А.Е.А., М.А.М.А. Сморжевских-Смирнова М.А.М.А., "Я Деву в солнце зрю стоящу...": образ апокалипсической Жены в русской официальной культуре 1695-1742 гг. [online], Studia Russica Helsingiensia et Tartuensia. VIII. Tartu: Tartu Ülikooli Kirjastus, 2002 [dostęp 2022-09-15] (ros.).
- ↑ a b W. Durasow: Rodosłownaja kniga Wsierossijskawo dworjaństwa, Cz.1, Petersburg, 1906, s.38. dlib.rsl.ru. [dostęp 2015-04-17]. (ros.).
- ↑ Ryszard Jurzak: Agafia Gruszecka. Polski serwis genealogiczny. [dostęp 2013-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ a b c Andrusiewicz 2014 ↓, s. 111.
- ↑ W. Durasow: Rodosłownaja kniga Wsierossijskawo dworjaństwa, Cz.1, Petersburg, 1906, s. 39. dlib.rsl.ru. [dostęp 2015-04-17]. (ros.).
- ↑ Andrusiewicz 2014 ↓, s. 112.
- ↑ E. W. Pczełow: Romanowy. Istorija wielikoj dinastii, Izdatielstwo Wiecze, 2013. books.google.de. [dostęp 2015-04-17]. (ros.).
- ↑ Oleg Gruszecki: Agata Gruszecka. Rosyjska caryca pochodzenia polskiego // Mówią Wieki : miesięcznik. — Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2021. — Nr 3 (734). — S. 35—36
- ↑ Oleg Gruszecki: Agata Gruszecka – Polka na tronie rosyjskim // Rocznik Lubelski : rocznik. — Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2021. — Nr 47. — S. 62—63
- ↑ Oleg Gruszecki: Agata Gruszecka – Polka na tronie rosyjskim // Rocznik Lubelski : rocznik. — Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2021. — Nr 47. — S. 65
Bibliografia
- Andrzej Andrusiewicz: Romanowowie. Imperium i familia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2014, s. 111-112. ISBN 978-83-08-05394-2.
- Achmed Iskenderow: Dynastia Romanowów. Warszawa: Prolog, 1993, s. 56-59. ISBN 83-85-76306-6.
- Władysław A. Serczyk: Piotr I Wielki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003, s. 20. ISBN 83-04-04483-8.
- Oleg Gruszecki: Agata Gruszecka. Rosyjska caryca pochodzenia polskiego // Mówią Wieki : miesięcznik. — Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2021. — Nr 3 (734). — S. 33—36
- Oleg Gruszecki: Agata Gruszecka – Polka na tronie rosyjskim // Rocznik Lubelski : rocznik. — Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne, 2021. — Nr 47. — S. 55—72
Linki zewnętrzne
- Genealogia Romanowów [online] [dostęp 2015-04-17] (ang.).
- VIAF: 1873151778206818130000
- PLWABN: 9810699406605606