Archiwum Państwowe w Bydgoszczy

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy

Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Adres	Mieczysława Karłowicza 17
Właściciel	Archiwum Państwowe
Położenie na mapie Bydgoszczy Archiwum Państwowe w Bydgoszczy
Położenie na mapie Polski Archiwum Państwowe w Bydgoszczy
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Archiwum Państwowe w Bydgoszczy
53,131043°N 17,995404°E/53,131043 17,995404
Strona internetowa

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy – jedno z kilkudziesięciu polskich archiwów państwowych, właściwe terytorialnie dla powiatów województwa kujawsko-pomorskiego należących wcześniej do województwa bydgoskiego, z siedzibą przy ulicy Mieczysława Karłowicza 17 w Bydgoszczy.

Na początku 1906 roku, w związku z likwidacją pruskiej Komisji Generalnej dla Prowincji Poznańskiej i Prus Zachodnich w Bydgoszczy (instytucji powołanej do przeprowadzenia reformy rolnej w pruskich prowincjach Prusy Wschodnie, Prusy Zachodnie i Prowincji Poznańskiej), utworzono archiwum przechowujące akta tej instytucji. W latach 1920–1923 podlegało ono Urzędowi Ziemskiemu w Poznaniu, a od 1924 roku stało się oddziałem Archiwum Państwowego w Poznaniu. W 1938 roku w związku z włączeniem Bydgoszczy do województwa pomorskiego, bydgoskie archiwum objęło swoją jurysdykcją całe województwo.

W 1939 roku okupacyjne władze niemieckie przekształciły placówkę w oddział Archiwum Rzeszy w Gdańsku, właściwy terytorialnie dla obszaru rejencji bydgoskiej. W tym czasie do zasobu archiwalnego trafiły akta z przedwojennych polskich urzędów: Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego, Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego oraz Komendy Wojewódzkiej Policji Państwowej.

W latach 1945–1947 archiwum ponownie podporządkowano archiwum w Poznaniu, a od 1947 roku stało się samodzielnym Archiwum Państwowym właściwym dla województwa pomorskiego, a od 1950 roku dla województwa bydgoskiego^[1].

Dyrektorzy archiwum:

1918–1927 Mieczysław Białynia-Rzepecki^[2]

1927–1939 Tadeusz Esman

1945–1952 Tadeusz Esman

1952–1953 Czesław Skopowski

1953–1967 Józef Augustyn

1967–1980 Franciszek Fedorowicz

1980–1982 Anna Perlińska^[3]

1982–2004 Janusz Kutta

2005-nadal Eugeniusz Borodij

Aktualnie zasób archiwalny bydgoskiego archiwum liczy sobie ponad 10 km akt i obejmuje m.in. akta:

• Deputacji Kamery Wojenno-Domenalnej w Bydgoszczy (1772–1806)
• Departamentu Bydgoskiego (1808–1815)
• Rejencji w Bydgoszczy (1815–1919, 1939–1945) i Inowrocławiu (1939–1945)
• Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego w Toruniu (1920–1939) i Bydgoszczy (1945–1950)
• Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy (1950–1973)
• administracji państwowej i samorządowej powiatów Bydgoszcz (1809–1975), Chojnice (1772, 1816–1975), Sępólno (1920–1975), Szubin (1880–1975), Świecie (1777, 1808–1975), Tuchola (1773,1873–1975) i Wyrzysk (1837–1975)
• miast północnej części dawnego woj. bydgoskiego, w tym Bydgoszczy, Chojnic, Czerska, Fordonu, Łobżenicy, Miasteczka, Wyrzyska i Wysokiej.

Najstarszy z przechowywanych dokumentów datowany jest na 18 czerwca 1179 roku i dotyczy przejęcia przez papieża Aleksandra III opieki nad klasztorem benedyktynów w Mogilnie. Spośród zbiorów kartograficznych (blisko 11 tysięcy jednostek) najstarszy jest plan Bydgoszczy z 1774 r. autorstwa Juliusa Gretha.

Archiwum Państwowe mieści się w eklektycznym budynku wzniesionym jako budynek administracyjno-mieszkalny stoczni Theodora i Adolfa Wulffów. Po upadku tej firmy był on siedzibą Komisji Generalnej dla Prowincji Poznańskiej i Prus Zachodnich w Bydgoszczy, a po jej likwidacji, od 1906 był użytkowany jako archiwum akt. Na fasadzie tablica pamiątkowa ku czci archiwisty Zygmunta Malewskiego (1875–1937).

Po prawie 130 latach działalności w XIX-wiecznym obiekcie przy ul. Dworcowej Archiwum Państwowe w Bydgoszczy zmieniło swoją siedzibę. Nowoczesny gmach przy ul. Karłowicza 17 został zaprojektowany z myślą o zapewnieniu jak najlepszych warunków pracy dla archiwistów oraz przechowywania i udostępniania bezcennych dokumentów historycznych. Budowa nowej siedziby rozpoczęła się w 2021 r. 4 lipca 2022 r. odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego.

Czterokondygnacyjny budynek bydgoskiego Archiwum ma pomieścić ok. 30 km bieżących akt. W obiekcie zastosowano nieszablonowe rozwiązania architektoniczne, technologiczne i informatyczne. Budynek powstał z prostopadłościennej bryły, utrzymanej w neutralnej kolorystyce. Ściany zewnętrzne wykonano z wentylowanych płyt betonowych, wzbogaconych o elementy z pogranicza architektury i grafiki. Technologia ta, poprzez łamanie światła, oprócz znaczenia kompozycyjnego zapobiega przegrzewaniu się pomieszczeń. Przyjęte rozwiązania odpowiadają wymaganiom nowatorskiej architektury, nadając budynkowi cechy postmodernizmu i ponadczasowy charakter.

Magazyny archiwalne zostały wyposażone w nowoczesne systemy regałowe, a część przestrzeni zapewnia odpowiednie warunki klimatyczne do przechowywania dokumentów wymagających obniżonej temperatury. Dodatkowo, dzięki zainstalowanej w budynku komorze fumigacyjnej, przekazywane do Archiwum materiały przejdą dezynfekcję.

Bydgoska placówka nie tylko dostarczy optymalnych warunków dla dokumentów historycznych, ale także zapewni komfort gościom. Lekcje archiwalne, konferencje i inne wydarzenia będą odbywać się w przestronnej sali przeznaczonej nawet dla 50 osób.

Duża część działki, na której znajduje się budynek Archiwum, została przeznaczona na tereny zielone. Z lewej strony budynku zaprojektowano ścieżkę edukacyjną, gdzie będą prezentowane wystawy z reprografii materiałów archiwalnych.

Nowa siedziba Archiwum w Bydgoszczy jest w pełni przystosowana dla osób z niepełnosprawnościami - przewidziano dla nich miejsca parkingowe, windy, ścieżki dotykowe i wiele innych udogodnień.

• Janusz Umiński „Bydgoszcz. Przewodnik”, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Wydanie III, Warszawa 1985
• Strona Archiwum Państwowego w Bydgoszczy
• Skarby Archiwum Państwowego. Co ukrywają w swoich zbiorach?