Biak (lud)

Biak
Ilustracja
Kobieta z ludu Biak
Populacja

80 tys.

Miejsce zamieszkania

Indonezja (wyspa Biak)

Język

biak, malajski papuaski, indonezyjski

Religia

chrześcijaństwo (protestantyzm), wierzenia tradycyjne

Grupa

ludy melanezyjskie, Indonezyjczycy

Biak lub Biak-Numfor[1] (indonez. orang Biak) – grupa etniczna z indonezyjskiej prowincji Papua. Zamieszkują północno-zachodnie wybrzeże Nowej Gwinei, wyspy Biak, Numfoor, Yapen i inne zakątki wschodniej Indonezji. Ich populacja wynosi 80 tys. osób[2].

Posługują się własnym językiem biak (biak-numfoor) z rodziny austronezyjskiej[2]. W użyciu jest również lokalny malajski, a w mniejszym zakresie język indonezyjski. W mieście Biak dominującą rolę odgrywa malajski, który w dużej mierze wyparł rodzimy język[3][4].

Tradycyjnie zajmują się m.in. rolnictwem i rybołówstwem. Uprawia się przede wszystkim kolokazję jadalną, maniok, słodkie ziemniaki. Wśród pozostałych upraw są m.in.: palma kokosowa, banany, betel, fasola złota i różne warzywa. Duże znaczenie ma też mączka sago[5]. Pewną rolę odgrywają również hodowla zwierząt i łowiectwo[6]. Inne zajęcia to handel i rzemiosło – budowa statków, kowalstwo, złotnictwo; rozwinęli tradycje morskie i żeglarskie[2]. Do sztuki tradycyjnej należy rzeźba w drewnie (w tym figurki religijne korwar)[7]. Współcześnie wielu z nich zajmuje wysokie stanowiska w strukturze kościelnej i społeczeństwie indonezyjskiej Papui[8]. Pracują przy wydobyciu ropy naftowej, w rybołówstwie przemysłowym, w obsłudze lotniczej[2] oraz w administracji i wojsku[6].

W większości wyznają protestantyzm[2][7]. Dawniej znajdowali się pod wpływem kulturowym ludu Tidore[9], a w okresie kolonialnym mieli dobry dostęp do zachodniej edukacji[10]. Sterowali stosunkami handlowymi w północno-zachodniej Nowej Gwinei[2]. Rozpowszechnili język biak jako język handlowy na zachodnim i północnym wybrzeżu Ptasiej Głowy, na wyspach Raja Ampat i we wschodnich Molukach[11]. Byli znani z piractwa[2]. Pod wpływem kontaktów handlowych z Tidore i późniejszej administracji holenderskiej zakorzenił się wśród nich język malajski[12]. Chrześcijaństwo było szerzone od II poł. XIX w. przez misjonarzy niemieckich, a następnie holenderskich[13]. Niemniej do lat 40. XX w. utrzymywały się wierzenia tradycyjne[7].

Charakteryzują się wysokim poziomem mobilności. Ludność Biak zamieszkuje różne zakątki indonezyjskiej Nowej Gwinei, od wysp Raja Ampat na zachodzie, przez północne wybrzeże Ptasiej Głowy, rejon zatoki Cenderawasih (w tym wyspy Yapen i Kurudu), rejon Mamberamo i wyspy Kumamba po Jayapurę na wschodzie[1]. Poza tym skupiska Biak występują na wyspach w północno-wschodniej części Moluków (w tym Gebe)[2]. Na wyspach Raja Ampat (zwłaszcza Waigeo, Batanta i Kofiau) są określani mianem Beser[14].

Religia tradycyjna oparta na wierze w istotę z niebios (Nanggi); totemizm; święty utwór Manarmakeri[7].

Organizacja społeczna opiera się na patrylinearnym systemie pokrewieństwa. Tradycyjnie występowała zasada patrylokalności. Funkcjonuje system klanów (kéret). Panuje egzogamia, czyli zwyczaj zawierania małżeństw poza własną grupą bądź wsią[5].

Przypisy

  1. ↑ a b Melalatoa 1995 ↓, s. 169.
  2. ↑ a b c d e f g h Michaił Anatoljewicz Czlenow: Biak. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 97. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. [dostęp 2024-08-12]. (ros.).
  3. ↑ Heuvel 2006 ↓, s. 5.
  4. ↑ Steinhauer 2005 ↓, s. 794.
  5. ↑ a b Heuvel 2006 ↓, s. 4.
  6. ↑ a b Melalatoa 1995 ↓, s. 170.
  7. ↑ a b c d Melalatoa 1995 ↓, s. 171.
  8. ↑ Heuvel 2006 ↓, s. 2–3.
  9. ↑ RoyR. Ellen RoyR., On the Edge of the Banda Zone: Past and Present in the Social Organization of a Moluccan Trading Network, Honolulu: University of Hawaiʻi Press, 2003, s. 125, ISBN 978-0-8248-4460-8, OCLC 1013937123, JSTOR: j.ctvvmxq8 [dostęp 2022-12-30]  (ang.).
  10. ↑ Christine Berry, Keith Berry: A description of Abun: a west Papuan language of Irian Jaya. Canberra: Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 1999, s. 2, seria: Pacific Linguistics B-115. DOI: 10.15144/PL-B115. ISBN 0-85883-482-0. OCLC 38834381. (ang.).
  11. ↑ Timmer 2000 ↓, przyp. 20, s. 59.
  12. ↑ Heuvel 2007 ↓, s. 329.
  13. ↑ Steinhauer 2005 ↓, s. 793.
  14. ↑ A.C. van der Leeden: Ma’ya: A Language Study: A Phonology. Jakarta: Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LIPI) / Rijksuniversiteit Leiden, 1993, s. 8, seria: LIPI-RUL 2A. ISBN 979-8258-01-0. OCLC 29305187. (ang.).

Bibliografia

  • Wilco van den Heuvel: Biak: description of an Austronesian language of Papua. Utrecht: LOT, 2006, seria: LOT Dissertation Series 138. ISBN 90-78328-10-X. OCLC 1106782756. [dostęp 2023-01-27]. (ang.).
  • Wilco van den Heuvel: Grammatical borrowing in Biak. W: Yaron Matras, Jeanette Sakel (red.): Grammatical Borrowing in Cross-Linguistic Perspective. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2007, s. 329–342, seria: Empirical Approaches to Language Typology 38. DOI: 10.1515/9783110199192.329. ISBN 978-3-11-019919-2. OCLC 503443424. (ang.).
  • M. Junus Melalatoa: Ensiklopedi suku bangsa di Indonesia Jilid A–K. Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1995, s. 169–171. OCLC 1027454469. [dostęp 2022-08-03]. (indonez.).
  • Hein Steinhauer: Biak. W: K. Alexander Adelaar, Nikolaus P. Himmelmann (red.): The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Abingdon–New York: Routledge, 2005, s. 793–823. DOI: 10.4324/9780203821121. ISBN 978-0-2038-2112-1. ISBN 978-0-7007-1286-1. OCLC 53814161. (ang.).
  • Jaap Timmer: The Return of the Kingdom: Agama and the Millennium among the Imyan of Irian Jaya, Indonesia. W: Pamela J. Stewart, Andrew Strathern (red.): Millennial Countdown in New Guinea. Durham, NC: Duke University Press, 2000, s. 29–65, seria: Ethnohistory Special Issue 47.1. DOI: 10.1215/00141801-47-1-29. OCLC 45809657. (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Language Documentation Group / Dr W. van den Heuvel: The Biak Language in its cultural context. Faculteit der Letteren, Vrije Universiteit Amsterdam. [dostęp 2023-01-27]. (ang.).