Browar w Zwierzyńcu

Browar w Zwierzyńcu

nr rej. A/113/392 z 16 stycznia 1969[1]
Budynek główny browaru w Zwierzyńcu
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Zwierzyniec
Adres	ul. Browarna 7 22-470 Zwierzyniec
Typ budynku	browar
Styl architektoniczny	klasycyzm
Rozpoczęcie budowy	1805
Ukończenie budowy	1806
Ważniejsze przebudowy	1834–1836, 1878
Pierwszy właściciel	Stanisław Kostka Zamoyski
Kolejni właściciele	Ordynacja Zamojska Skarb Państwa
Obecny właściciel	Skarb Państwa
Położenie na mapie Zwierzyńca Browar w Zwierzyńcu
Położenie na mapie Polski Browar w Zwierzyńcu
Położenie na mapie województwa lubelskiego Browar w Zwierzyńcu
Położenie na mapie powiatu zamojskiego Browar w Zwierzyńcu
Położenie na mapie gminy Zwierzyniec Browar w Zwierzyńcu
50°36′25,86″N 22°58′07,55″E/50,607183 22,968764
Multimedia w Wikimedia Commons

Browar Zwierzyniec

Państwo	Polska
Siedziba	Zwierzyniec
Data założenia	1806
Właściciel	Skarb Państwa
Produkcja piwa	34 000 hl
Marki	Zwierzyniec Pils
Dane adresowe
ul. Browarna 7 22-470 Zwierzyniec

Browar w Zwierzyńcu – zabytkowy browar z początku XIX wieku mieszczący się w Zwierzyńcu. Właścicielem zakładu jest Skarb Państwa, a dzierżawcą – Perła – Browary Lubelskie.

Browar w Zwierzyńcu został założony w ramach Ordynacji Zamojskiej przez Stanisława Kostkę Zamoyskiego na początku XIX wieku. Pierwsze budynki, do których należały: parterowy zakład piwowarski, piwnice, magazyny, bednarnia i wozownia zbudowano w latach 1805–1806 w miejscu dawnej rezydencji Zamoyskich. Pracami murarskimi kierował majster Grzegorz Szostakiewicz, a za uruchomienie produkcji piwa odpowiadał szkocki piwowar John McDonald^[2]. W latach 1806–1810 warzono w nim piwo angielskie typu porterowego.

W 1810 roku browar uległ pożarowi. Został jednak szybko odbudowany ze zniszczeń. W latach 1834–1836 dokonano jego rozbudowy i modernizacji. W tym czasie wyposażono go w maszynę parową, a w nowym skrzydle urządzono młyn do przemiału słodu.

Od lat 40 XIX wieku zakład był wydzierżawiany przez Ordynację Zamojską. W latach 1866–1878 zawiesił działalność. Większość jego wyposażenia sprzedano. W 1878 roku po kolejnej rozbudowie i zakupie nowego sprzętu uruchomiono na nowo.

W okresie I wojny światowej zakład został zniszczony i na krótko zaprzestał działalności. Wznowił ją po 1922 roku. W okresie międzywojennym rodzina Zamoyskich podjęła się promocji browaru i dystrybucji produkowanego w nim piwa na terenie całej Polski. W tym celu między innymi w 1929 roku Maurycy Zamoyski zlecił malarzowi Wojciechowi Kossakowi wykonanie projektu plakatu reklamowego przedstawiającego żołnierza i opatrzony hasłem: Pijcie piwo browaru Zwierzyniec nad Wieprzem Ordynacji Zamoyskiej.

Po odbudowie w latach 20 XX wieku zakład był wyposażony w dwie maszyny parowe, trzy silniki elektryczne, jedną prądnicę i dwa kotły niskiego ciśnienia. Wybudowano na jego terenie stację kolei wąskotorowej, która łączyła go z tartakiem i fabryką wyrobów drzewnych.

W latach 1939–1944 browar znajdował się pod zarządem niemieckim.

Po II wojnie światowej i likwidacji ordynacji browar został znacjonalizowany. Początkowo funkcjonował pod zarządem spółdzielni rolniczej Samopomoc Chłopska w Zwierzyńcu. W 1950 roku przeszedł w posiadanie Zwierzynieckich Zakładów Piwowarsko-Słodowniczych, które miały browary w Zwierzyńcu i Zamościu oraz hurtownie piwa w Zamościu i Biłgoraju. W kolejnych latach wielokrotnie modernizowano wyposażenie browaru i po raz kolejny go rozbudowywano. Między innymi w 1975 roku zbudowano nową kotłownię.

W 1970 roku browar w Zwierzyńcu i jego filie zostały połączone z Zakładami Piwowarskimi w Lublinie, pod których zarządem był do początku lat 90. XX wieku. W latach 80. XX wieku uruchomiono przy browarze nową rozlewnię piwa, a także przeprowadzono remont generalny głównego budynku.

Po restrukturyzacji polskiego przemysłu piwowarskiego dzierżawcą browaru w Zwierzyńcu były w latach 1992–2010 kolejno spółki Zakłady Piwowarskie w Lublinie i Perła – Browary Lubelskie.

W 2008 roku firma Perła – Browary Lubelskie po przedłużeniu umowy dzierżawy zakładu do 2033 roku wstrzymała produkcję piwa w browarze i przeniosła ją do browaru w Lublinie. Od tego czasu w zakładzie czynna była jedynie rozlewnia. Sprawa nagłego zaprzestania produkcji piwa w browarze i zwolnienia części pracowników stała się w 2009 roku powodem kontroli Najwyższej Izby Kontroli. Śledztwo wykazało rażące naruszenie w 2008 roku zasad prawnych na jakich powinien być wydzierżawiany obiekt należący do Skarbu Państwa^[3][4]. W 2010 roku spółka Perła – Browary Lubelskie wycofała się z dalszej dzierżawy browaru^[5]. Zdemontowano większość wyposażenia zakładu, które trafiło do Lublina.

W 2011 roku odbył się przetarg^[6], który wyłonił nowego dzierżawcę zakładu. Zgodnie z umową zawartą ze starostwem powiatowym dzierżawca miał wznowić produkcję w ciągu jednego roku^[7]. Zwycięzca procedury nie wywiązał się jednak z umowy i rozpisano w 2012 roku nowy przetarg^[8]. Po jego zakończeniu dzierżawcą zakładu została ponownie firma Perła – Browary Lubelskie^[9].

Od kilkunastu lat starania o odzyskanie browaru w Zwierzyńcu prowadzi rodzina Zamoyskich.

Kompleks browaru w Zwierzyńcu składa się z dwóch części przedzielonych ulicą Browarną. Tzw. stary browar to przede wszystkim pochodzący z XIX wieku zabytkowy budynek główny w kształcie podkowy. Jest to trzykondygnacyjny, boniowany, otynkowany i nakryty blaszanym dachem dwuspadowym budynek produkcyjny. Znajduje się w nim m.in. dawna fermentownia z otwartymi kadziami i stara warzelnia o wybiciu 140 hl. Od frontu do budynku głównego przylega niesymetrycznie magazyn słodu (dawna słodownia wieżowa i suszarnia). Z tyłu z kolei znajduje się wybudowana w latach 70. XX wieku kotłownia. Z budynkiem głównym sąsiadują jeszcze: dawna remiza, kilka budynków gospodarczych i warsztatów. Najbardziej charakterystycznym z nich jest zabytkowa portiernia przy bramie głównej.

Naprzeciwko budynku głównego, po drugiej stronie ulicy Browarnej, znajduje się tzw. nowy browar. Jest to zespół obiektów przemysłowych wzniesionych w okresie ostatniej modernizacji i rozbudowy zakładu piwowarskiego w Zwierzyńcu (lata 60., 70. i 80. XX wieku). Do 2010 roku mieściły się tam działy produkcyjne leżakownia i rozlewnia. W 2013 roku w budynkach tych została zamontowana nowa linia produkcyjna browaru o wydajności 34 000 hl rocznie. Nowe wyposażenie (warzelnię, unitanki) dostarczyła czeska firma Destila^[10][11].

Na terenie kompleksu browaru w Zwierzyńcu poza budynkami przemysłowymi i gospodarczymi znajduje się również kilka domów mieszkalnych (w tym m.in. zabytkowa willa Borowianka) oraz hydrofornia ze studnią głębinową.

Od 2000 roku w okresie wakacyjnym na dziedzińcu przed budynkiem głównym browaru rokrocznie odbywa się impreza plenerowa będąca częścią Letniej Akademii Filmowej^[12].

• Browary w Polsce
• Zwierzyniec (piwo)

• Aleksander Strojny: Browary w Polsce. Warszawa: Hachette Polska, 2009. ISBN 978-83-7575-674-6. Brak numerów stron w książce