Brynica (dopływ Czarnej Przemszy)
Ten artykuł dotyczy rzeki dopływu Czarnej Przemszy. Zobacz też: inne znaczenia o tej samej nazwie. |
Brynica widziana z mostu w Wojkowicach (2018) | |||
Kontynent | Europa | ||
---|---|---|---|
Państwo | Polska | ||
Województwo | |||
Rzeka | |||
Długość | 54,9 km | ||
Powierzchnia zlewni | 483 km² | ||
Źródło | |||
Miejsce | Mysłów | ||
Współrzędne | 50°34′05,2″N 19°12′00,1″E/50,568111 19,200028 | ||
Ujście | |||
Recypient | Czarna Przemsza | ||
Miejsce | Sosnowiec / Mysłowice | ||
Wysokość | 243,8 m n.p.m.[1] | ||
Współrzędne | 50°15′32″N 19°08′14″E/50,258889 19,137222 | ||
Położenie na mapie województwa śląskiego | |||
Położenie na mapie Polski | |||
|
Brynica, Bryńska – rzeka, prawy dopływ Czarnej Przemszy[2] o długości 54,9 km i powierzchni dorzecza 483 km²[3].
Rzeka płynie w województwie śląskim. Jej źródła znajdują się we wsi Mysłów, na Progu Woźnickim, na wysokości 350 m n.p.m.[3]. Kończy swój bieg, uchodząc do Czarnej Przemszy pod Mysłowicami, przy granicy z Sosnowcem[4].
Znaczenie historyczne
Rzeka Brynica stanowi w swym biegu historyczną granicę między Śląskiem a Małopolską[5]. Była granicą pomiędzy państwem Habsburgów (potem Królestwem Prus) a Rzeczpospolitą, następnie granicą pomiędzy Prusami (później Niemcami) a Rosją. W latach 1918–1922 była granicą niemiecko-polską. Po zakończeniu Powstań Śląskich, 20 czerwca 1922 r., zgodnie z postanowieniami konwencji o podziale Górnego Śląska z 15 maja 1922 r., wojska polskie, pod dowództwem gen. broni Stanisława Szeptyckiego, przekroczyły most między Szopienicami a Sosnowcem, przejmując wschodnią część Górnego Śląska pod polską administrację. Jeden z powstańców śląskich - Janusz Howaniec, symbolicznie rozerwał kajdany niewoli. Wydarzenie to upamiętnione jest znajdującą się tutaj tablicą[6].
Znaczenie gospodarcze
Z najstarszych opisów rzeki dowiadujemy się, że była spławna aż do granic Czeladzi. W samej Czeladzi na tzw. Łęgu istniała drewniana wieża-latarnia, która miała wskazywać drogę żeglarzom. Powyżej tego miejsca, aż do Ożarowic, ciągnęły się żeremia bobrowe, które od XIV stulecia zaczęły zanikać. W czasach późniejszych obfitowała w wielką ilość węgorzy i szczupaków[5]. Prowadzona od XVI wieku eksploatacja rud cynku i ołowiu oraz ponad stuletnia intensywna eksploatacja węgla kamiennego spowodowały przekształcenie rolniczego niegdyś obszaru doliny Brynicy, w obszar miejsko-przemysłowy[7]. Mocno zanieczyszczone już na początku XX wieku rzeki, prowadzące duże ilości frakcji ilastych z płuczek rud oraz z osadników kopalń węgla kamiennego, utrudniały wskutek zamulania funkcjonowanie młynów wodnych. Niektóre z nich likwidowano, inne przechodziły na zasilanie energią elektryczną. Ze względu na duże zagrożenie dla górnictwa rud i węgla kamiennego, prowadzącego eksploatację na niewielkich głębokościach, Brynica od lat czterdziestych XIX wieku podlegała betonowaniu i regulacji jej koryta. Prace te kontynuowano do lat sześćdziesiątych XX wieku. W ich trakcie zlikwidowano pozostałości spiętrzeń dawnych tartaków i młynów oraz meandrujące, bagniste rozlewiska podtapiające okolice rzeki[8]. W związku z postępującym zanieczyszczeniem rzeki uległo likwidacji również wiele ujęć wód powierzchniowych. W latach 1935–1939 w górnym biegu Brynicy, w Kozłowej Górze, zbudowano zbiornik wodny dla celów militarnych, który zaadaptowano w latach 1948–1950 na potrzeby pozyskiwania wody pitnej[4][9].
Przypisy
- ↑ Brynica (dopływ Czarnej Przemszy) na mapie Geoportalu Polskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej. Główny Geodeta Kraju. [dostęp 2017-07-12].
- ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 23, ISBN 83-239-9607-5 .
- ↑ a b Brynica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-01-08] .
- ↑ a b MałgorzataM. Jastrząb MałgorzataM., Brynica jaka jest jaka będzie., /www.sbc.org.pl, 1997, ISSN 1426-3858 [dostęp 2024-01-09] (pol.).
- ↑ a b Marian. Red.M.R. Kantor-Mirski Marian. Red.M.R., Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy : szkice monograficzne z ilustracjami. Z. 9, 1931, s. 137 [dostęp 2024-01-16] (pol.).
- ↑ Na trasie Balkan Ekspresu, druk: Warsztaty szkolne Zespołu Szkół Poligraficzno-Mechanicznych, ISBN 978-83-907011-6-5
- ↑ FilipF. Sulimierski FilipF., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, dir.icm.edu.pl, 1880 [dostęp 2024-01-14] (pol.).
- ↑ Marian (1884-1942). Red.M.(1. 1. ). R. Kantor-Mirski Marian (1884-1942). Red.M.(1. 1. ). R., Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy, 1931, T. 1, z. 13, 1931, s. 196 [dostęp 2024-01-16] (pol.).
- ↑ RedaktorR. Naczelny RedaktorR., Brynica – rzeka czy ściek? [online], Sosnowiec online, 8 września 2017 [dostęp 2024-01-09] (pol.).
Bibliografia
- Władysław Mroziński: B – jak Brynica w „Kurier Związkowy”
- Brynica (dopływ Czarnej Przemszy) w Encyklopedii Zagłębia Dąbrowskiego
- PWN: 3881301