Brzezna

Ten artykuł dotyczy wsi w Małopolskiem. Zobacz też: dawna wieś we Wrocławskiem.

Brzezna

wieś
Centrum wsi
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Podegrodzie
Wysokość	300–657 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	2565
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	33-386[2]
Tablice rejestracyjne	KNS
SIMC	0459891
Położenie na mapie gminy Podegrodzie Brzezna
Położenie na mapie Polski Brzezna
Położenie na mapie województwa małopolskiego Brzezna
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego Brzezna
49°36′05″N 20°36′54″E/49,601389 20,615000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Brzeźna

Brzezna (dawniej Brzeźna^[3]) – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Podegrodzie. Największa miejscowość w gminie Podegrodzie.

W 2021 roku wieś zamieszkiwało 2565 osób^[4].

Wieś położona jest w dolinie rzeki Brzeźnianka, na granicy Beskidu Wyspowego i Kotliny Sądeckiej, na wysokości od 300 do 657 (Litacz) m n.p.m. Zajmuje 10,5 km² (16,2% powierzchni gminy^[5]). Graniczy z: Podrzeczem, Chochorowicami, Trzetrzewiną, Wysokim, Długołęką-Świerklą, Gostwicą, Stadłami oraz z Starym Sączem. Przez południowo-wschodnią część wsi przebiega obwodnica Podegrodzia, w ciągu drogi wojewódzkiej nr 969 (Stary Sącz – Nowy Targ).

Najstarsze zapisy nazwy w dokumentach to Brezna (1280) i Bzesdna (1384). Jan Długosz w "Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis" podaje nazwę Brzezna. Nazwa pochodzi od prasłowiańskiego słowa, oznaczającego miejsce porośnięte brzozą, las brzozowy.

Integralne części wsi Brzezna

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0459916	Brzezna-Litacz	część wsi
0459922	Burdak	część wsi
0459939	Dół	część wsi
0459945	Górny Litacz	część wsi
0459951	Jedlane	część wsi
0459974	Niżny Litacz	część wsi
0459980	Pod Chełmkiem	część wsi
0459997	Pod Gwizdorem	część wsi
0460003	Pod Wardężynami	część wsi
0460026	Prusówka	część wsi
0460032	Strzyganiec	część wsi
0460049	Wola Brzeziańska	część wsi
0460055	Za Górą	część wsi

Pierwszy dokument, w którym wymieniona jest nazwa wsi pochodzi z 6 lipca 1280. Wchodziła wtedy w skład posiadłości Klarysek ze Starego Sącza. Jednak część wsi należała do rycerza Marcina syna Unisława. Na przełomie XIII i XIV wieku on został właścicielem całej Brzeznej. Następnymi właścicielami wsi byli: w 1316 jego synowie, w 1357 Unisław z Brzeznej, a w XV wieku Mikołaj Gedko z Bobowej herbu Gryf.

W XVI wieku istniejący w Brzeznej folwark zakupił bogaty kupiec i rajca z Nowego Sącza. W okresie reformacji w Brzeznej silne wpływy mieli bracia polscy.

Na przełomie XIX i XX wieku Brzezna stanowiła własność Stadnickich z Nawojowej. W końcu XIX wieku hrabia Stadnicki wybudował tu browar, mieszczący się na terenie obecnego Instytutu Sadownictwa.

W czasie II wojny światowej około 40 młodych dziewcząt i chłopców wywiezionych zostało na przymusowe roboty do Niemiec. Po wyzwoleniu w 1945, część majątku Stadnickich została podzielona. W 1954 grunty te przejął Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa. Do 1 stycznia 1973 Brzezna była siedzibą gromady, do której należały wsie: Chochorowice, Długołęka-Świerkla, Gostwica i Podrzecze. Później jako sołectwo weszła w skład gminy Podegrodzie^[8]. Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do miejscowej parafii Najświętszego Ciała i Krwi Pana Jezusa.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Brzezna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Ludność według spisów powszechnych, w 2009 według PESEL^{[9][10][11][12]}.

Budynki mieszkalne

Rok	1900	1921	1931	2002
Liczba	163	184	208	392

Zwierzęta hodowlane w 1900 roku^[9]

Zwierzęta	Konie	Bydło	Owce	Świnie
Liczba	70	485	15	167

• Dwór Stadnickich – XIX-wieczny dworek, położony na terenie dzisiejszego instytutu sadownictwa. Obok dworu, zabudowań gospodarczych, czworaków dla służby, zbudowano tutaj browar wraz ze specjalnym wodociągiem i stawem odpływowym, rozebrany po zakazie produkcji alkoholu wydanym przez władze austriackie^[13]
• Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego – kościół pomocniczy dobudowany w latach 1987–1995 do istniejącej kaplicy mszalnej z 1691. Znajduje się tu rzeźba Chrystusa Frasobliwego, barokowa, z przełomu XVIII i XIX w.

• Gminne Przedszkole w Brzeznej
• Szkoła Podstawowa im. Jana III Sobieskiego w Brzeznej
• Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Brzeznej-Litaczu
• W budynku prywatnym mieści się filia Biblioteki Gminnej w Podegrodziu. Powstała 21 maja 1987 roku^[14].
• Dział Naukowy Sadowniczego Zakładu Doświadczalnego umożliwia odbycie praktyk i stażu, prowadzi szkolenia specjalistyczne z zakresu sadownictwa, organizuje program edukacyjny dla wycieczek.

 Osobny artykuł: Sport w Gminie Podegrodzie.

W Brzeznej znajduje się pełnowymiarowa hala sportowa, a także kompleks sportowy Orlik 2012.

We wsi działa twórca ludowy Stanisław Ledniowski. Pisze wiersze, ale głównie zajmuje się malarstwem. Uwiecznia kwiaty, motywy ze swojego życia, a także architekturę Starego Sącza^[15][16].

Ochotnicza Straż Pożarna w Brzeznej-Litaczu została założona w 1931, z inicjatywy Tomasza Łatki, Jana Oleksego, Macieja Zgrzeblaka, Franciszka Konstantego, Adolfa Kotasa i Franciszka Iwańskiego. W latach 1947–1950 wybudowana została remiza strażacka. W 2000 rozpoczęto budowę nowej remizy. 11 września 2006 obchodzona (już w nowej remizie) była 75. rocznica powstania jednostki, została przypieczętowana wręczeniem sztandaru^[17].

Jednostka posiada na wyposażeniu: samochód Renault D13.280 GBARt 2,5/24 trzy pompy szlamowe, agregat prądotwórczy, piły do drewna, sprzęt burzący oraz podstawowy sprzęt ratowniczy i gaśniczy^[18].

Ochotnicza Straż Pożarna w Brzeznej została założona w 1994^[19].

Jednostka posiada na wyposażeniu: samochody GBARt Renault Midium D16 oraz Skoda Octavia, motopompę PO-5, trzy pompy szlamowe, dwa agregaty prądotwórcze, dwie pilarki do drewna, piłę do betonu i stali oraz podstawowy sprzęt ratowniczy i gaśniczy^[20].

• Zenon Piotr Szewczyk: O pochodzeniu nazw miejscowych Gminy Podegrodzie i okolic. Nowy Sącz: UG Podegrodzie, Biblioteka Gminna w Podegrodziu, 2009. ISBN 978-83-60822-59-3. Brak numerów stron w książce
• Kościoły i kapliczki w Gminie Podegrodzie. Podegrodzie: UG Podegrodzie, GOK Podegrodzie, 2004. Brak numerów stron w książce
• Brzezna. W: Jan Pastuszczak: Gmina Podegrodzie. Jacek Kula, Jerzy Nieć, Krzysztof Bodziony (ilustracje); Stanisław Mendelowski (redakcja). Krosno: P.U.W. "Roksana" Sp. z.o.o., 2006, s. 25-27. ISBN 83-7343-126-8.

• Strona Sadowniczego Zakładu Doświadczalnego