Eugen d’Albert
D’Albert na fotografii Ferdinanda Schmutzera(inne języki) | |||
Imię i nazwisko | Eugen Charles Albert d’Albert | ||
---|---|---|---|
Data i miejsce urodzenia | 10 kwietnia 1864 | ||
Data i miejsce śmierci | 3 maja 1932 | ||
Instrumenty | fortepian | ||
Gatunki | koncert, opera, pieśń | ||
Zawód | dyrygent, kompozytor, pianista | ||
Wydawnictwo | Odeon, Polydor i Polyphon[1] | ||
Powiązania | |||
|
Eugen Charles Albert d’Albert, także Eugène d’Albert[2] (ur. 10 kwietnia 1864 w Glasgow, zm. 3 marca 1932 w Rydze) – niemiecki pianista, kompozytor i dyrygent[2][3][4] pochodzenia szkocko-francuskiego[5][6]. Autor werystycznych oper Niziny i Zamarłe oczy[7][8][9].
Życiorys
Jego ojciec, Charles Louis Napoléon d’Albert, pochodził z Nienstedten; matka, Annie Rowell, pochodziła z Newcastle upon Tyne[10][11] , gdzie mieszkała rodzina d’Albertów[12].
Ojciec Eugena, kompozytor i nauczyciel tańca, był jego pierwszym nauczycielem[2]. Od 1874 w londyńskim National Training School studiował harmonię i kontrapunkt u Johna Stainera, Arthura Sullivana i Ebenezera Prouta oraz fortepian u Ernsta Pauera[3].
5 lutego 1881 w Pałacu Kryształowym zagrał Koncert fortepianowy a-moll Roberta Schumanna[2]. W tym samym roku, dzięki stypendium im. Mendelssohna[3] przyznawanym na podróż zagraniczną[12], wyjechał do Wiednia, gdzie kształcił się u Hansa Richtera[3], na którego koncercie 24 października wykonał Koncert fortepianowy A-dur własnej kompozycji[2]. W latach 1882–1884 w Weimarze był uczniem Ferenca Liszta, który porównywał go do Karola Tausiga[3].
W 1895 został dyrygentem weimarskiej opery[3], zastępując Eduarda Lassena (po szybkiej rezygnacji d’Alberta, zastąpił go Bernhard Stavenhagen)[2]. W latach 1898–1902 mieszkał we Frankfurcie nad Menem[11] . W 1904 zastąpił Josepha Joachima na stanowisku dyrektora w berlińskiej Hochschule für Musik[3].
Życie prywatne
Był sześciokrotnie żonaty[10][13]. Jego pierwszą żoną była Louise Salingré[10] . W 1892 poślubił pianistkę Teresę Carreño, z którą rozwiódł się w 1895. Następnie[2], od 18 października 1895[10] do 1910, był żonaty ze śpiewaczką Herminą Finck, a od 1910 do 1912 z Idą Theumann[2]. W 1913 poślubił Friederike Jauner. Później związał się z Hilde Fels. Jego syn, Benvenuto, zmarł pięć dni po narodzinach[10] .
Jego letnia rezydencja mieściła się w Meinie[2]. Wyznawał kalwinizm kontynentalny. Pochowany został w Morcote[10] .
Działalność pianistyczna
D’Albert był wirtuozem fortepianu[8][14]; cenionym interpretatorem utworów Johanna Sebastiana Bacha (dokonał redakcji wydania krytycznego jego utworów[4][7]. m.in. Das Wohltemperierte Klavier wydanych w 1906[9], oraz transkrypcji dzieł organowych[4][6][7]), Ludwiga van Beethovena[4][6][7] (grał wszystkie jego koncerty fortepianowe[9]) i Johannesa Brahmsa[7] wedle tradycji epoki romantyzmu[15]. Wykonywał również m.in. utwory Roberta Schumanna, Felixa Mendelssohna, Maxa Regera, Richarda Straussa[1] i Claude’a Debussy’ego[9]. Koncertował w Europie i Stanach Zjednoczonych[3].
W 1882 koncertował w Wiedniu, a w 1883 w Warszawie (Filharmonia Warszawska) i Rosji[1] . W 1885 w Lipsku wykonał oba koncerty fortepianowe Brahmsa pod dyrekcją kompozytora. Te same utwory wykonał 10 stycznia 1886 na ostatnim koncertcie dyrygowanym przez Brahmsa[9]. W 1889, 1890 i 1892 występował w Stanach Zjednoczonych[1] . W latach 1883–1925 wielokrotnie występował we frankfurckim Museumsgesellschaft[11] . Brał udział w redagowaniu wydania dzieł wszystkich Liszta[7].
D'Albert swobodnie traktował, szczególnie w przypadku Beethovena, tekst muzyczny, zwłaszcza oznaczenia tempa[9]. Dokonał niewielu nagrań, do których odnosił się krytycznie[8]. Nie przywiązywał większej wagi do możliwości rejestracji wykonania[9].
Był nauczycielem m.in. Carla Prohaski[16], Edwina Fischera, Wilhelma Backhausa i Pauliny Szalitówny. Józef Hofmann pobierał u niego konsultacje[1] .
Był naturalizowanym Niemcem[5]. Z powodu poparcia Cesarstwa Niemieckiego podczas I wojny światowej jego kariera pianistyczna w Wielkiej Brytanii uległa załamaniu[13]. Z czasem poświęcił się, m.in. z powodów zdrowotnych[9], głównie pracy kompozytorskiej[7][9].
Działalność kompozytorska
Utwory instrumentalne d’Alberta nawiązują do twórczości Liszta i Brahmsa[7][10] . Napisał m.in. kadencję do IV koncertu fortepianowego G-dur Beethovena[7][4].
W 1886 w Wiedniu wykonano jego Symfonię F-dur pod dyrekcją Hansa von Bülowa[8]. W 1904 w Stanach Zjednoczonych prawykonał swój koncert fortepianowy E-dur w towarzystwie Bostońskiej Orkiestry Symfonicznej[1] . Twórczość d’Albert, poza nielicznymi operami, popadła w zapomnienie[7][10] .
Jego twórczość operowa łączy cechy dramatów muzyczny Richarda Wagnera i włoskiego weryzmu[7]. Jako dyrygent brał udział w wykonaniach swoich oper. Dwie z nich, Der Rubin oraz Ghismonda, skomponował do własnego libretta (według dramatów, odpowiednio, Friedricha Hebbla i Karla Immermanna). 1 kwietnia 1924 dyrygował setnym wystawieniem swojej opery Tiefland (premiera w Pradze w 1903). Opera Mister Wu dokończona została przez Leo Blecha[11][8] (premiera w drezdeńskiej operze w 1932[12]).
Wybrane utwory
(opracowano na podstawie materiałów źródłowych)[2][3][4]
Opery
- Der Rubin (1893)
- Ghismonda (1895)
- Die Abreise (1898)
- Tiefland, pol. Niziny (1903)
- Flauto solo (1905)
- Die verschenkte Frau (1912)
- Liebesketten (1912)
- Die toten Augen, pol. Zamarłe oczy (1912)
- Der Stier von Olivera (1918)
- Revolutionshochzeit (1919)
- Scirocco (1921)
- Der Golem (1926)
- Die schwarze Orchidee (1928)
- Mister Wu (1932)
Utwory orkiestrowe
- Suita d-moll op. 1 (1883)
- Koncert fortepianowy h-moll op. 2 (1884)
- Symfonia F-dur op. 4 (1886)
- uwertura Esther op. 8 (1888)
- Koncert fortepianowy E-dur op. 12 (1893)
- Koncert wiolonczelowy c-moll (1899)
- suita Aschenputtel op. 3 (1924)
- uwertura Hperion
Utwory kameralne
- Kwartet smyczkowy a-moll op. 7 (1887)
- Kwartet smyczkowy Es-dur op. 11 (1893)
Utwory fortepianowe
- Sonata fis-moll op. 10 (wyd. 1893)
Utwory wokalne
- kantata Der Mensch und das Leben
- pieśni na głos i fortepian; pieśni na sopran i orkiestrę
Upamiętnienie
W 2012 w Lugano z okazji 80. rocznicy śmierci d’Alberta odbył się międzynarodowy konkurs pianistyczny jego imienia, którego laureatami zostali Sonya Bach, Chao Wang i Aleksander Jakowlew[17].
Przypisy
- ↑ a b c d e f Historyczne interpretacje utworów Fryderyka Chopina 2008 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j red. Baker, Remy 1919 ↓, s. 11.
- ↑ a b c d e f g h i red. Dziębowska 1979 ↓, s. 27.
- ↑ a b c d e f Schaeffer 1965 ↓, s. 11.
- ↑ a b Kennedy 1994 ↓, s. 13.
- ↑ a b c red. Chodkowski 1995 ↓, s. 26.
- ↑ a b c d e f g h i j k red. Dziębowska 1979 ↓, s. 28.
- ↑ a b c d e Kamiński 2008 ↓, s. 21.
- ↑ a b c d e f g h i Lachert 2003 ↓, s. 38.
- ↑ a b c d e f g h Deutsche Biographie ↓.
- ↑ a b c d Hessische Biografie ↓.
- ↑ a b c Sadie i Bashford 1992 ↓, s. 53.
- ↑ a b red. Denis Arnold 1984 ↓, s. 42.
- ↑ red. Dziębowska 1979 ↓, s. 27–28.
- ↑ red. Eggebrech, Dahlhau 1978 ↓, s. 25.
- ↑ d'Albert, Eugen (1864–1932), Dirigent, [w:] Bayerisches Musiker-Lexikon Online [online], Bmlo.uni-muenchen.de [dostęp 2022-12-21] (niem.).
- ↑ IMMG Switzerland, Eugen d’Albert International Music Competition Announces 2012 Winners, [w:] Musical America [online], Musicalamerica.com, 3 grudnia 2012 [dostęp 2022-12-21] [zarchiwizowane z adresu 2022-12-21] (ang.).
Bibliografia
- DenisD. Arnold DenisD. (red.), The new Oxford companion to music, t. I. A–J, Oxford: Oxford University Press, 1984, OCLC 830179686 (ang.).
- TheodoreT. Baker TheodoreT., AlfredA. Remy AlfredA. (red.), Baker's Biographical Dictionary of Musicians, wyd. 3, New York: G. Schirmer, 1919, OCLC 752566 (ang.).
- WernerW. Bollert WernerW., d'Albert, Eugen Franz Karl, [w:] Deutsche Biographie, Bayerischen Akademie der Wissenschaften [dostęp 2022-12-21] (niem.).
- AndrzejA. Chodkowski AndrzejA. (red.), Encyklopedia muzyki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, ISBN 83-01-11390-1 .
- ElżbietaE. Dziębowska ElżbietaE. (red.), Encyklopedia muzyczna, t. 1. AB, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1979, ISBN 83-224-0113-2 .
- Hans HeinrichH.H. Eggebrech Hans HeinrichH.H., CarlC. Dahlhau CarlC. (red.), Brockhaus Riemann Musiklexikon, t. I. A–K, Wiesbaden: F.A. Brockhaus, 1978, OCLC 916831808 (niem.).
- MichaelM. Kennedy MichaelM., The Oxford dictionary of music, JoyceJ. Bourne (red.), wyd. 2, Oxford: Oxford University Press, 1994, OCLC 0198691629 (ang.).
- HorstH. Seeger HorstH., Musiklexikon Personen A–Z, wyd. 1, Leipzig: Deutscher Verlag für Musik, 1981, OCLC 830234831 (niem.).
- Eugen d’Albert – biografia, [w:] Historyczne interpretacje utworów Fryderyka Chopina, Biblioteka Narodowa, 2008 [dostęp 2022-12-21] [zarchiwizowane z adresu 2022-12-21] .
- Albert, Eugen Franz Karl d', [w:] Hessische Biografie, Landesgeschichtliches Informationssystem Hessen [dostęp 2022-12-21] (niem.).
- PiotrP. Kamiński PiotrP., Tysiąc i jedna opera, t. I. A–M, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Muzyczne, 2008, ISBN 978-83-224-0899-5 .
- StanleyS. Sadie StanleyS., ChristinaCh. Bashford ChristinaCh., The new Grove dictionary of opera, t. I. A–D, London, New York: Macmillan Press, 1992, OCLC 749914260 (ang.).
- BogusławB. Schaeffer BogusławB., Leksykon kompozytorów XX wieku, t. II. M–Z, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1965, OCLC 69506296 .
- PiotrP. Lachert PiotrP., Eugen d'Albert, „Ruch Muzyczny” (8), 2003, OCLC 998241718 .
Linki zewnętrzne
- Eugen d'Albert – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
- Eugen d’Albert w zbiorach Biblioteki Narodowej na portalu Polona
- Dyskografia utworów Fryderyka Chopina w wykonaniu Eugena d’Albert na stronie Historyczne interpretacje utworów Fryderyka Chopina
- Eugen d’Albert, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2022-12-21] [zarchiwizowane z adresu 2022-12-21] .
- ISNI: 0000000116181561
- VIAF: 34642370
- LCCN: n82044526
- GND: 118501437
- NDL: 01079309
- LIBRIS: 1zcfg60k2x03n8l
- BnF: 138906412
- SUDOC: 079944744
- SBN: TO0V264038
- NLA: 35755006
- NKC: ola2002142482
- BNE: XX1347734
- NTA: 095157484, 325832765
- BIBSYS: 90268011
- CiNii: DA07491308
- Open Library: OL2599156A
- PLWABN: 9810645014405606
- NUKAT: n94110094
- OBIN: 40935
- J9U: 987007257401105171
- PTBNP: 496502
- LNB: 000035664
- NSK: 000099054
- CONOR: 110844259
- ΕΒΕ: 123291
- LIH: LNB:V*360366;=BK
- RISM: people/1047
- PWN: 3867350
- Britannica: biography/Eugen-dAlbert
- NE.se: eugen-d-albert
- SNL: Eugen_d'Albert
- VLE: eugene-d-albert
- Catalana: 0001787
- DSDE: Eugen_d'Albert
- Hrvatska enciklopedija: 1393