Fałszywy Waldemar

Ten artykuł od 2024-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Fałszywy Waldemar (zm. 1356 w Dessau/Anhalt) – hochsztapler, podający się za nieżyjącego margrabiego brandenburskiego Waldemara Wielkiego, w latach 1348-50 uznany za niego przez króla Karola IV.

Jesienią 1347 roku, podczas pobytu Ludwika Starszego w Tyrolu, pojawił się w Marchii pielgrzym opowiadający, że margrabia Waldemar żyje, powołując się na bliską z nim znajomość zawartą rzekomo w Ziemi Świętej. Wiosną 1348 ów pielgrzym pojawił się na dworze arcybiskupa magdeburskiego Ottona z Hesji i poprosił o przyjęcie. Po odmowie, poprosił z kolei o podanie mu kielicha z winem, po którego wypiciu na dno wrzucił pierścień, polecając go zanieść arcybiskupowi. Ten rozpoznał w nim pierścień margrabiego Waldemara i kazał wprowadzić nieznajomego, który w rozmowie przedstawił się już jako sam Waldemar. Atutem było również fizyczne podobieństwo postaci do zmarłego margrabiego. Opowiedział on, że po swojej rzekomej śmierci w 1319 polecił pochować sobowtóra, sam zaś udał się do Ziemi Świętej aby odbyć pokutę za grzechy, w szczególności popełnione skutkiem małżeństwa z Agnieszką, swoją bliską kuzynką. Na powrót zdecydował się po otrzymaniu wieści, że jego dziedzictwo przeszło w ręce wrogów, a nie prawych dziedziców, tj. księcia Rudolfa saskiego i książąt anhalckich, którym postanowił pomóc w odzyskaniu sukcesji.

Samozwaniec znalazł posłuch u arcybiskupa magdeburskiego, który nawet zachęcił go do osobistego objęcia władzy. Za obietnicę znacznych ustępstw terytorialnych ze strony Brandenburgii przyrzekł mu swoje poparcie. Z dworu magdeburskiego pseudo-Waldemar wydał odezwę do stanów brandenburskich, w wyniku której prawie cała Marchia na zachód od Odry, a szczególnie duchowieństwo, odmówiła posłuszeństwa Wittelsbachom, nie cieszącym się zresztą popularnością. Wśród jego popleczników znalazł się również biskup lubuski^[1] oraz król Karol IV, książęta Meklemburgii, Rudolf saski i Barnim III szczeciński.

W pierwszej chwili zamieszanie ogarnęło również Nową Marchię. Zasięg rebelii nie jest dokładnie znany, wiadomo na pewno, że Chojna, Myślibórz, Trzcińsko i Lipiany na kilka miesięcy zawiązały konfederację w obronie praw Samozwańca, jednak z początkiem 1349 wróciły one pod władzę Wittelsbachów. Większość rycerstwa nowomarchijskiego, zakon joannitów w ziemi torzymskiej, a przede wszystkim Frankfurt nad Odrą, dochowały wierności dotychczasowym władcom. Nowa Marchia zresztą stała się bazą Bawarczyków do odzyskania w ogóle Brandenburgii. Jeszcze we wrześniu 1348 król Karol IV wyprawił się do Marchii, czyniąc nadania dla sprzymierzeńców rzekomego Waldemara i szafując wyrokami banicji dla jego przeciwników.

Połączone siły Karola IV i pseudo-Waldemara doznały jednak porażki w walce z Ludwikiem pod Frankfurtem. Karol IV wycofał się do Czech. Tymczasem wytworzyła się koalicja z książętami pomorskimi obu linii, którzy skupili się przy sojuszniku Wittelsbachów, królu duńskim Waldemarze IV. W kolejnej bitwie pod Oderbergiem Ludwik Rzymski poniósł klęskę w starciu z wojskami Albrechta meklemburskiego. Mimo to Bawarczycy zyskali wkrótce przewagę i przeszli do ofensywy, również na terenie Marchii Środkowej.

Wobec takiej sytuacji Karol IV okazał skłonność do kompromisu z Wittelsbachami, czego wyrazem był zjazd książąt w Budziszynie w lutym 1350, na którym rzekomy Waldemar został uznany oficjalnie za oszusta. Rozjemcą pomiędzy Karolem IV a Bawarczykami obrano księcia Palatynatu Ruprechta Wittelsbacha, teścia Karola IV. Karol IV, uznany przez Wittelsbachów królem rzymskim, nadał im również w lenno Marchię Brandenburską, zaś Ludwik zrezygnował z części swoich ziem łużyckich. Ludwik Starszy w 1351 zrzekł się Marchii Brandenburskiej na rzecz swoich młodszych braci, Ludwika Rzymskiego i Ottona V, sam zaś wycofał się do Bawarii i Tyrolu.

Konsekwentna i kompromisowa polityka Ludwika Rzymskiego doprowadziła w 1358 do zupełnej likwidacji sprawy Samozwańca, czego ostatecznym wyrazem było zawarcie pokoju z książętami anhalckimi, najwytrwalszymi sprzymierzeńcami pseudo-Waldemara^[2]. Samozwaniec zamieszkał na dworze książąt anhalckich, gdzie zmarł w 1356 śmiercią naturalną.

Za swoje zwycięstwo Wittlesbachowie zapłacili wysoką cenę, oprócz utraty części ziem na korzyść swoich sprzymierzeńców, książąt pomorskich (głównie Marchia Wkrzańska). Wierność i poparcie ze strony stanów brandenburskich, szczególnie rycerstwa i miast Nowej Marchii, nagradzali licznymi nadaniami, tak, że władza margrabiego stała się właściwie iluzoryczna.

Z miast szczególnie zyskały Chojna, Myślibórz oraz Gorzów i Choszczno. Z rodów rycerskich na pierwsze miejsce wysunęli się panowie von Wedel, von Walde, von der Ost oraz osobna gałąź Wedlów: von Wedel-Uchtenhagen. Szczytem uzależnienia margrabiego było powstanie w 1354 stałej instytucji doradców, bez zgody których nie mógł on podjąć żadnej ważniejszej decyzji, zwłaszcza w sprawach finansowych i majątkowych. W skład tej rady weszli: Henning v. Wedel, Betekin v. der Ost, Hennig v. Uchtenchagen, Otto Mörner oraz czterech rajców reprezentujących miasta Choszczno, Chojnę, Gorzów i Strzelce Krajeńskie. Za cenę tego uzależnienia rycerstwo i miasta wzięły na siebie obowiązek wykupu rozmaitych zastawów i spłaty długów panującego^[3].

• Waldemar Wielki (margrabia brandenburski)