Godnica pontyjska
| Timarcha rugulosa | |||
| Herrich-Schäffer, 1838 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | zwierzęta | ||
| Typ | stawonogi | ||
| Gromada | owady | ||
| Rząd | chrząszcze | ||
| Podrząd | |||
| Rodzina | stonkowate | ||
| Podrodzina | Chrysomelinae | ||
| Plemię | Timarchini | ||
| Rodzaj | Timarcha | ||
| Podrodzaj | Timarcha s.str. | ||
| Gatunek | godnica pontyjska | ||
| |||
Godnica pontyjska[1] (Timarcha rugulosa) – gatunek chrząszcza z rodziny stonkowatych i podrodziny Chrysomelinae. Zamieszkuje środkowo-wschodnią i południowo-wschodnią część Europy.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1838 roku przez Gottlieba A.W. Herricha-Schäffera. Wyróżnia się w jego obrębie pięć podgatunków[2]:
- Timarcha (Timarcha) rugulosa globata Fairmaire, 1873
- Timarcha (Timarcha) rugulosa lomnicki Miller, 1867
- Timarcha (Timarcha) rugulosa rugulosa Herrich-Schäffer, 1838
- Timarcha (Timarcha) rugulosa sinaiana Bechyně, 1947
- Timarcha (Timarcha) rugulosa stichai Bechyně, 1947
Opis
Chrząszcz o krępym i silnie wysklepionym ciele długości od 6,5 do 10,5 mm, z wierzchu ubarwionym granatowo lub czarnozielono ze słabym metalicznym połyskiem. Przedplecze ma wszystkie krawędzie obrzeżone listewką, a powierzchnię pokrytą przemieszanymi ze sobą punktami dwóch różnych rozmiarów, co widoczne jest już przy kilkukrotnym powiększeniu. Zrośnięte wzdłuż szwu pokrywy mają epipleury tylko w przedniej części odgraniczone od reszty ich powierzchni wyraźną i ostrą krawędzią; dalej owa krawędź staje się stępiona lub przybiera formę wypukłego paska. Epipleury pokryw są w całości widoczne przy patrzeniu z boku. Barki pokryw są zaokrąglone, bez guzów. Na powierzchni pokryw między bezładnie rozmieszczonymi, głębokimi, łączącymi się w nieregularne zmarszczki punktami dużymi występują jeszcze rozproszone punkty drobnych wymiarów. Tylnych skrzydeł brak. Odnóża przednie wykazują w budowie wyraźny dymorfizm płciowy – u samców ich stopy są silnie rozszerzone. Szczegóły rzeźby ciała różnią się między podgatunkami, np. u T. r. rugulosa punktowanie zlewa się w zmarszczki na przedpleczu, ale nie na głowie, u T. r. lomnickii na głowie i przedpleczu, a u T. r. stichai nie zlewa się ani na głowie ani na przedpleczu[3].
Biologia i ekologia
Gatunek ten wybiera na swe siedliska stanowiska nasłonecznione i ciepłe, w tym murawy kserotermiczne, zarośla kserotermiczne na wapiennych zboczach, śródleśne polany oraz pobrzeża lasów i borów[1][4]. Zaliczany jest do gatunków kserofilnych, stepowych[1] i kalciofilnych[5].
Owady dorosłe zimują, po czym pojawiają się na wiosnę, by dożyć do maja lub czerwca. Pędzą dzienny tryb życia i częściej obserwowane są podczas wędrowania po ziemi niż na roślinach zielnych. Żerowanie larw ma miejsce od czerwca do sierpnia. Pojaw owadów dorosłych nowego pokolenia ma miejsce w sierpniu i wrześniu. Roślinami pokarmowymi zarówno larw, jak i osobników dorosłych są różni przedstawiciele rodzajów przytulia i przytulinka[1].
Zasięg i zagrożenie
Gatunek palearktyczny, europejski, o rozsiedleniu subpontyjskim, zamieszkujący tereny dorzeczy Dunaju, Wisły, Dniestru i Dniepru, na wschód sięgający po Półwysep Krymski, a na północ do Małopolskiego Przełomu Wisły[1]. Podgatunki T. r. globata, T. r. rugulosa i T. r. sinaiana są endemitami Rumunii[6][7][8]. T. r. stichai zamieszkuje Beskidy Wschodnie i ich przedgórza[3] na terenie Słowacji i Ukrainy[9], natomiast z Polski nie był wykazywany, choć możliwe jest jego występowanie w polskiej części Bieszczadów[3]. T. r. lomnicki znany jest z Węgier, Słowacji, Ukrainy (w tym Wołynia i Podola) oraz Polski[1]. W tej ostatniej występuje na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu i Wyżynie Małopolskiej. Dawniej zamieszkiwał też przedgórza Beskidu Niskiego i polskich Bieszczadów Zachodnich, jednak w tych rejonach nie był notowany od kilkudziesięciu lat[1][4].
W Polsce owad ten został wpisany jako narażony (VU) zarówno do krajowej czerwonej księgi zwierząt, jak i na krajową czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych[10][1], ale nie jest chroniony. Zagraża mu niszczenie i dewastacja siedlisk kserotermicznych przez człowieka (antropopresja) oraz zarastanie ich roślinami drzewiastymi (sukcesja). W przypadku ostatniego z zagrożeń jego stanowiska wymagają zabiegów ochrony czynnej[1].
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i Radosław Ścibior: Timarcha rugulosa. [w:] Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2004-2009. [dostęp 2019-02-07].
- ↑ Timarcha (Timarcha) rugulosa Herrich-Schäffer, 1838. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2018-09-24].
- ↑ a b c Andrzej Warchałowski: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze — Coleoptera. Zeszyt 94b Stonkowate — Chrysomelidae. Podrodziny: Chrysomelinae i Chrysomelinae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1973.
- ↑ a b B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Stonkowate – Chrysomelidae, część 1. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (16), 1979.
- ↑ E. Pietrykowska. Timarcha (Timarcha) rugulosa lomnickii Mill, 1867 (Coleoptera, Chrysomelidae) - kalciofilna stonka w południowo-wschodniej Polsce. „Wiadomości entomologiczne”. 21, s. 103-108, 2002.
- ↑ Timarcha (Timarcha) rugulosa subsp. globata Fairmaire, 1873. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-02-07].
- ↑ Timarcha (Timarcha) rugulosa subsp. globata Fairmaire, 1873. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-02-07].
- ↑ Timarcha (Timarcha) rugulosa subsp. sinaiana Bechyne, 1947. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-02-07].
- ↑ Timarcha (Timarcha) rugulosa subsp. stichai Bechyne, 1947. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-02-07].
- ↑ Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior: Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Suplement. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2002.
Linki zewnętrzne
- Fotografie Timarcha rugulosa w Atlasie Chrząszczy Polski Lecha Borowca
