Gwiazdosz bury
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | grzyby | ||
| Typ | podstawczaki | ||
| Klasa | pieczarniaki | ||
| Rząd | gwiazdoszowce | ||
| Rodzina | gwiazdoszowate | ||
| Rodzaj | gwiazdosz | ||
| Gatunek | gwiazdosz bury | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Geastrum elegans Vittad. Monogr. Lycoperd. (Torino): 159 (15 of prepr.) (1842) | |||
| |||
Gwiazdosz bury (Geastrum elegans Vittad.) – gatunek grzybów z rodziny gwiazdoszowatych[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Geastrum, Geastraceae, Geastrales, Phallomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Takson ten zdiagnozował w 1842 r. Carlo Vittadini[1]. Synonim: Geastrum badium Pers. 1809[2].
Nazwę polską nadała Wanda Rudnicka-Jezierska w 1991 r.[3]
Morfologia
- Owocniki
Młody osobnik kulisty lub gruszkowaty o średnicy do 1,5 cm. Jego powierzchnię pokrywa cienka, biała lub różowa grzybnia, która odpada kawałkami odsłaniając włókniste egzoperydium o barwie brązoworóżowawej. Po osiągnięciu dojrzałości egzoperydium pęka 4–8 płatami prawie do połowy owocnika. Płaty te stopniowo odchylają się na zewnątrz, w końcowej fazie podwijając się pod spód owocnika. W tym stanie owocnik osiąga średnicę do 4 cm. Kulista lub wydłużona główka endoperydium ma średnicę 0,4–1,2 cm. Jest gładka, jasnoorzechowa i siedzi w miseczce. Na jej szczycie powstaje stożkowaty lub tępo zakończony, zwykle ciemniejszy od reszty osłony perystom z 8-18 karbami, czasem także z wałeczkiem[4].
- Cechy mikroskopowe
Zarodniki kuliste, drobno brodawkowane, o średnicy 4,8 – 5,7 µm (z wyjątkiem brodawek tępych, które mają wysokość 0,4 – 0,6 µm). Strzępki włośni gładkie, grubościenne, o średnicy 3-7 µm o końcach zwężających się i zaokrąglonych[5].
Występowanie i siedlisko
Podano występowanie gwiazdosza burego na licznych stanowiskach w Europie. Poza tym znany jest także w Ameryce Północnej, Środkowej, Południowej i w Japonii[6]. W Europie wszędzie jest rzadki[5]. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski do 2020 r. podano tylko dwa stanowiska: w Roztoczańskim Parku Narodowym (Stanisław Domański,1997) i Kielcach (2008, 2009)[4]. W pracy Czerwona lista roślin i grzybów Polski jest zaliczony do kategorii gatunków wymierających (E). Jego przetrwanie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą istnieć czynniki zagrażające[7]. W latach 1995–2004 objęty był ochroną częściową, a od roku 2004 – ochroną ścisłą; bez możliwości zastosowania wyłączeń spod ochrony uzasadnionych względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej[8].
Grzyb saprotroficzny naziemny. Występuje w sosnowych lasach, zwłaszcza w nasadzonych młodnikach. Preferuje piaszczyste i suche gleby na podłożu wapiennym. Owocniki tworzy głównie od maja do sierpnia[4].
Przypisy
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2021-11-05] .
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2021-11-05] .
- ↑ WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .
- ↑ a b c AnnaA. Kujawa AnnaA., MałgorzataM. Ruszkiewicz-Michalska MałgorzataM., Izabela L.I.L. Kałucka Izabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4 .
- ↑ a b Geastrum elegans Fr. – Elegant Earthstar [online] [dostęp 2021-11-05] .
- ↑ Mapa występowania geastrum elegans na świecie [online] [dostęp 2021-11-05] .
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5 .
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.
