Język pirahã

xapaitíiso

Obszar	Brazylia (tereny nad rzeką Maici)
Klasyfikacja genetyczna
Języki mura Język pirahã
Status oficjalny
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	6a żywy↗
Kody języka
ISO 639-2	sai
ISO 639-3	myp
IETF	myp
Glottolog	pira1253
Ethnologue	myp
Linguist List	myp
WALS	prh
SIL	myp
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Słownik języka pirahã w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język pirahã (nazwa własna xapaitíiso) – język z grupy mura używany przez Indian Pirahã w dżungli amazońskiej, nad rzeką Maici, dopływem Amazonki. Język pirahã wyodrębnił się jako jedyny żywy dialekt języka mura. Mimo częstych kontaktów z kulturą zachodnią i językiem portugalskim większość członków plemienia pozostaje jednojęzyczna i nazywa inne języki xapagáiso (dosł. „zakrzywiona głowa”)^[1]. Mężczyźni znają do pewnego stopnia język portugalski (aczkolwiek często biernie), a do komunikacji z innymi grupami ludności używają języka kontaktowego, który zawiera słowa z pirahã, portugalskiego i nheengatu (lingua franca Amazonii)^[2].

Język ten ma wiele specyficznych cech, które sprawiły, że stał się on obiektem zainteresowania lingwistów:

• brak liczebników – występują tylko wyrazy hoi – mało i baagiso – dużo (w zależności od tonu hoi może oznaczać „mniejsza ilość” lub „większa ilość”). Nie ma też liczby mnogiej.
• bardzo ograniczone słownictwo dotyczące pokrewieństwa – np. jeden wyraz – baíxi – oznacza zarówno matkę, jak i ojca
• cały zestaw zaimków został prawdopodobnie zapożyczony z języka tupi
• brak zdań złożonych (w języku pirahã nie można powiedzieć on wie, jak zrobić strzałę, tylko on zna robienie strzały)
• brak innych złożonych konstrukcji, np. wielokrotnego dopełniacza (jak czubek ogona psa)
• brak kwantyfikatorów takich jak „wszyscy”, „każdy”, „niektórzy”
• brak podstawowych określeń na kolory, występuje jedynie słownictwo opisowe (np. „jak brudna krew”)
• brak wyrażeń fatycznych, tj. wyrażeń typu cześć, proszę, dziękuję
• bardzo rozbudowane słownictwo dotyczące miejscowej fauny i flory
• skomplikowana odmiana czasownika (przez 16 kategorii) przy nieodmiennych rzeczownikach i zaimkach.

Język pirahã ma osiem spółgłosek: p t k x [ʔ] b g s h i trzy samogłoski: a i o. Jest to najmniejszy zasób fonemów na świecie – na równi z papuaskim językiem rotokas. W języku pirahã istnieją jednak dwa tony, które niektórzy językoznawcy również zaliczają do fonemów: wysoki (oznaczany przez samogłoski z ukośną kreską) i niski.

Spółgłoska /b/ przed /o/ wymawiana jest jako [ʙ] – bardzo rzadki dźwięk w językach świata. Jeden z alofonów spółgłoski /g/ nie jest znany w żadnym innym języku.

Typową wymowę języka uzupełniają inne sposoby oddania jego fonetyki – podczas krzyku (w czasie hałasu, np. burzy) wiele kontrastów między głoskami jest pomijanych (wszystkie samogłoski oddawane są jako [a], zachowany jest jedynie ton), podobnie, inna forma języka służy do śpiewu czy nawet mówienia z pełnymi ustami. Język ma też odmianę gwizdaną.

• Daniel Everett: Cultural Constraints on Cognition and Grammar in Pirahã. 2005. (ang.). Brak numerów stron w książce
• Daniel Everett: Don’t Sleep, There are Snakes. 2008. (ang.). Brak numerów stron w książce