Kodeks zobowiązań

Kodeks zobowiązań – akt prawny regulujący polskie prawo zobowiązań, kodeks obowiązujący od 1 lipca 1934 r. Został wprowadzony rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. (Dz.U. z 1933 r. nr 82, poz. 598, ze zm.). Uchylony przez ustawę z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 94, ze zm.), utracił moc obowiązującą 1 stycznia 1965 r., z wyjątkiem przepisów regulujących stosunek pracy, które uchylono z dniem 1 stycznia 1975 r., przez przepisy wprowadzające Kodeks pracy (Dz.U. z 1974 r. nr 24, poz. 142).

Głównymi autorami projektu kodeksu byli Roman Longchamps de Bérier i Ernest Till. Twórcy projektu kierowali się zasadami: liberalizmu, formalnej równości stron, swobody umów, nominalizmu. Kodeks wymieniał osobno różne zasady odpowiedzialności deliktowej (zasadę winy, ryzyka, czy słuszności). Powstał pod widocznym wpływem polskiej szkoły socjologicznej (reprezentowanej min. przez Leona Petrażyckiego.

Prace nad nowym prawem zobowiązań rozpoczęły się już w latach dwudziestych XX wieku. W Komisji Kodyfikacyjnej dominowały dwa nurty: liberalno-indywidualistyczny (znajdujący wyraz w Kodeksie Napoleona) oraz tzw. socjologiczny – opowiadający się za zmiarkowanie poprzedniej tendenci w imię urzeczywistniania zasad sprawiedliwości społecznej. Obradom Komisji przewodniczył Roman Longchamps de Bérier, który był równocześnie referentem projektu. Rolę koreferenta powierzono Ludwikowi Domańskiemu. Ostatecznie opracowany projekt stosował wiele rozwiązań z Kodeksu Napoleona, ABGB, BGB, ZGB i projektu francusko-włoskiego Kodeksu zobowiązań z lat 1927–1931.

Kodeks składał się z siedemnastu tytułów (z czego pięć pierwszych pełniło rolę części ogólnej) liczących 645 artykułów.

• Oparty na zasadzie formalnej równości stron i wolności umów.
• Klauzule generalne (zasada dobrych obyczajów) sugerowału możliwość uwzględnianie warunków konkretnej sytuacji faktycznej i takie rozstrzygnięcie sprawy, które nie prowadziło do pokrzywdzenia jednej ze stron przez śedziego (w szczególności tej słabszej ekonomicznie).
• Stał na zasadzie nominalizmu (dłużnik świadczył tyle, ile był zobowiązany pierwotnie), ale uwzględniał waloryzację umowną (strony w umowie same określały miernik wartości – np. złoto – w oparciu o który należało ustalić wysokość świadczenia pieniężnego wobec zmiany siły nabywczej pieniądza) i waloryzację sądową, sąd waloryzował świadczenie.

Wiele rozwiązań, w tym nawet całych przepisów, kodeksu zobowiązań zostały zastosowane do obecnie obowiązującego kodeksu cywilnego.

• Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia ustroju i prawa polskiego, wydanie czwarte, Warszawa 1985, s. 511.

• Tekst pierwotny Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz.U. z 1933 r. nr 82, poz. 598)