Ostrokrzew kolczasty
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | okrytonasienne | ||
Klasa | Magnoliopsida | ||
Nadrząd | astropodobne | ||
Rząd | ostrokrzewowce | ||
Rodzina | ostrokrzewowate | ||
Rodzaj | ostrokrzew | ||
Gatunek | ostrokrzew kolczasty | ||
Nazwa systematyczna | |||
Ilex aquifolium L. Sp. Pl. 125 1753[3] | |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
najmniejszej troski | |||
Zasięg | |||
| |||
| |||
|
Ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium L.) – gatunek krzewu z rodziny ostrokrzewowatych. Występuje w stanie dzikim w Europie i Afryce. Rośnie jako roślina podszytowa różnych drzewostanów liściastych. Jest szeroko rozpowszechniony w uprawie w Europie Zachodniej i w Ameryce Północnej jako roślina ozdobna.
W liściach zawarte są garbniki, kwasy fenolowe, saponiny trójterpenowe i alkaloidy purynowe. Nowe badania nie potwierdziły obecności związków cyjanogennych w liściach. Owoce ostrokrzewu kolczastego należy stosować ostrożnie, bo mogą spowodować wymioty i biegunkę[5].
Morfologia
- Pokrój
- Osiąga wysokość do 25 m, przyjmuje formę krzewiastą lub małego drzewa.
- Liście
- Jajowate, eliptyczne, długość do 12 cm, ciemnozielone, skórzaste, z wierzchu błyszczące, kolczaste na brzegach.
- Kwiaty
- Gatunek dwupienny. Kwitnie od maja do czerwca.
- Owoce
- Kuliste lub elipsoidalne, krwistoczerwone, nieduże, trujące. Dojrzałe owoce utrzymują się na gałązkach w ciągu zimy.
- Pokrój
- Liście
- Kwiaty żeńskie
- Kwiaty męskie
- Owoce
Zastosowanie
- Roślina ozdobna: jest uprawiany w Polsce. Jednak nasze zimy są dla niego zbyt surowe i często obmarza lub całkowicie przemarza podczas surowych zim[6]. Jest wykorzystywany do dekoracji mieszkań w okresie Bożego Narodzenia.
- Pasza: liście ostrokrzewu stanowią pokarm zimowy jeleni, a młode gałązki suszono dawniej na paszę dla bydła domowego. Patyczki z ostrokrzewu umieszczane w klatkach królików działały wzmacniająco i dodawały im apetytu.
- Drewno: delikatne i białe drewno używane było w dawnych czasach do inkrustacji i skomplikowanych prac rzeźbiarskich. Równa i gładka faktura pozwalała rzeźbić najdrobniejsze nawet ornamenty. Z drewna tego robiono też często laski i bicze. Ostrokrzew uważany do dziś za drzewo męskie, dostarczał Celtom drewna do wyrobu włóczni.
- Roślina lecznicza: stosowana w ziołolecznictwie i medycynie ludowej.
- Surowiec zielarski: liście, kora i owoce w formie świeżej jak i suszonej. Liście zawierają garbniki oraz gorzki glikozyd ilicynę.
- Działanie: napar z ostrokrzewu stosuje się w leczeniu kataru, zapalenia opłucnej, ospy wietrznej, stanów gorączkowych i reumatyzmu. Działa rozszerzająco na tętnice i lekko moczopędnie. Jagody działają wymiotnie i przeczyszczająco jednocześnie. Suszonych i sproszkowanych jagód używa się do hamowania zewnętrznych krwawień. Wilgotne okłady z kory i liści stosuje się w przypadku złamań kości i wywichnięć stawów.
- Zbiór i suszenie: zbiera się go w maju i czerwcu, w południe podczas suchej pogody.
- W Schwarzwaldzie w Niemczech liście ostrokrzewu używane bywały niegdyś jako namiastka herbaty.
Uprawa
Gatunek cienioznośny, wymaga lekkich, świeżych gleb i dużej wilgotności powietrza.
Obecność w kulturze i symbolice
- Ostrokrzew był przedmiotem kultu w wielu religiach i w mitologii. Był świętym drzewem Saturna i Marsa, związanym z żywiołem ognia, był poświęcony celtyckiemu bogu światła oraz bogini obfitości, którą nazywano Habondia.
- Jest jednym z dziewięciu świętych drzew używanych do palenia rytualnych ognisk celtyckich. Opis ostrokrzewu znaleziono w irlandzkim kodeksie Crith Gablach pochodzącym z VII wieku.
- Według przesądów ludowych ostrokrzew jest drzewem zapewniającym ochronę, często wykorzystywanym jako zaklęcie przeciw piorunom, sadzi się je przy domu w charakterze strażnika. Uważa się, że zabezpiecza przed trucizną, złymi duchami i złymi czarownikami, jak również odpędza niebezpieczne dzikie zwierzęta.
- Magiczne właściwości ostrokrzewu znajdują także wyraz w literaturze. Różdżka Harry'ego Pottera, bohatera książek fantasy autorstwa Joanne Kathleen Rowling, zrobiona była z drzewa ostrokrzewu.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ Ilex aquifolium L.. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2017-08-29]. (ang.).
- ↑ Ilex aquifolium, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Ostrokrzew kolczasty – Ilex aquifolium Linne – czyżby trujący? – Medycyna dawna i współczesna
- ↑ Maciej Mynett, Magdalena Tomżyńska: Krzewy i drzewa ozdobne. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 1999. ISBN 83-7073-188-0.
- BNCF: 6069
- Britannica: plant/English-holly
- SNL: kristtorn
- Catalana: 0186793
- BioLib: 40385
- EoL: 486842
- EUNIS: 152439
- FloraWeb: 3060
- GBIF: 5414222
- identyfikator iNaturalist: 53856
- IPNI: 83051-1
- ITIS: 503154
- NCBI: 4298
- Plant Finder: 276162
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2860379
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:83051-1
- Tela Botanica: 35676
- identyfikator Tropicos: 2000383
- USDA PLANTS: ILAQ80
- CoL: 6N77K