Podskoczek duży
Jaculus orientalis[1] | |||
Erxleben, 1777[2] | |||
Podskoczek duży w zoo w Pilźnie | |||
Systematyka | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | zwierzęta | ||
Typ | strunowce | ||
Podtyp | kręgowce | ||
Gromada | ssaki | ||
Podgromada | żyworodne | ||
Infragromada | |||
Rząd | gryzonie | ||
Podrząd | Supramyomorpha | ||
Infrarząd | myszokształtne | ||
Nadrodzina | skoczkowce | ||
Rodzina | skoczkowate | ||
Podrodzina | skoczki | ||
Rodzaj | podskoczek | ||
Gatunek | podskoczek duży | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[9] | |||
| |||
|
Podskoczek duży[10] (Jaculus orientalis) – gatunek ssaka z podrodziny skoczków (Dipodinae) w obrębie rodziny skoczkowatych (Dipodidae). Występuje w Afryce Północnej i marginalnie w Azji Zachodniej[11].
Systematyka
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1777 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben nadając mu nazwę Jaculus orientalis[2]. Holotyp pochodził z „gór oddzielających Egipt od Arabii”[11][12].
Morfologicznie i genetycznie J. orientalis należy do podrodzaju Haltomys, siostrzanej grupy podrodzaju Jaculus. Rekonstrukcje molekularne pozwoliły uzyskać dwie rozbieżne allopatryczne linie genealogiczne w północnej Afryce: jedną w Maroku, Algierii, Tunezji i zachodniej Libii, a drugą we wschodniej Libii i Egipcie[12]. Te dwie linie rozdzieliły się około 0,67 milionów lat temu[12]. Populacje Półwyspu Synaj i Izraela nie były badane pod względem genetycznym[12]. Skamieniałości tego zwierzęcia znaleziono w osadach z przełomu pliocenu i plejstocenu w Etiopii i Kenii[11]. Opisanych zostało kilka podgatunków, których współcześnie się nie wyróżnia[13]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[12].
Etymologia
- Jaculus: łac. iaculus „to, co jest rzucane, strzałka”, od iacio „rzucać”[14].
- orientalis: łac. orientalis „wschodni, orientalny”, od oriens, orientis „wschód”[15].
- gerboa: nowołac. jerboa „mały, pustynny gryzoń”, od arab. يَرْبُوع yarbūʿ „miąższ polędwicy”[16][17].
- mauritanicus: łac. Mauritanicus mauretański, z Mauretanii, od Mauritania „Maroko”[15].
Występowanie
Zasięg tego gatunku obejmuje pustynne i półpustynne obszary północnej Afryki (Maroko, Algieria, Tunezja, Libia i Egipt). Obszar występowania sięga do południowego Izraela, a dawniej żyły one w Arabii Saudyjskiej[9][18]. W 2016 roku nie stwierdzono ich obecności na izraelskiej pustyni Negew, podejrzewa się, że mogły stamtąd zniknąć na skutek działalności ludzkiej[19].
Zasięg występowania w zależności od podgatunku[12]:
- J. orientalis orientalis – północno-wschodni Egipt (półwysep Synaj) i południowy Izrael (północna część pustyni Negew).
- J. orientalis gerboa – północno-wschodnia Libia i Egipt w Dolinie Nilu.
- J. orientalis mauritanicus – północno-wschodnie Maroko, północna Algieria, Tunezja i północno-zachodnia Libia.
Wygląd
Jest to średniej wielkości przedstawiciel skoczkowatych; osiąga średnio 120 mm (od 95 do 145 mm), z ogonem o długości średnio 193,5 mm (od 172 do 215 mm)[20]. Długość ucha 18–25 mm, długość tylnej stopy 55–70 mm[20]. Średnia masa ciała to 134 g (od 104 do 182 g)[20]. Samice są nieco większe od samców[20]. Wierzch ciała ma kolor piaskowy, pomarańczowobrązowy, bledszy na bokach. Włosy są szare u nasady i pomarańczowobrązowe wyżej, czasem mają czarny czubek. Spód ciała jest czysto biały. Tylne nogi, szczególnie zrośnięte kości śródstopia, są bardzo długie (51% długości ciała wraz z głową). Są one trójpalczaste; palce są pokryte od spodu białawą szczeciną, ułatwiającą ruch po piasku[13][18]. Przednie kończyny są czterokrotnie krótsze od tylnych[18]. Ogon jest bardzo długi, z dużą kitką długich włosów, czarnych u nasady i białych na końcu[13][18]. Stojący gryzoń wykorzystuje wygięty ogon dla równowagi i do podparcia ciała[18]. Z wyglądu jest bardzo podobny do podskoczka egipskiego, który jest jednak zauważalnie mniejszy. Podobna alaktaga czteropalczasta (Allactaga tetradactyla) również jest mniejsza, ma dłuższe uszy, cztery palce u tylnych nóg i jest rzadziej spotykana[13].
Tryb życia
Zamieszkują mokradła słone porośnięte przez solirody, górujące nad nimi wapienne zbocza, wydmy nadmorskie, ogrody, łąki, gaje oliwne i stare pola jęczmienia. Są spotykane w górach Atlasu do 1500 m n.p.m. Preferują mniej suche tereny niż podskoczek egipski (Jaculus jaculus), choć w niektórych obszarach gatunki te są sympatryczne[13].
Podskoczek duży prowadzi nocny, naziemny tryb życia. Porusza się na dwa sposoby: podskakuje na dwóch nogach, stawianych niesymetrycznie bądź skacze odbijając się jednocześnie dwiema nogami, co ułatwia pokonywanie przeszkód[13]. Uciekający przed zagrożeniem podskoczek potrafi skakać na odległość 1,5–3 metrów i na metr wysoko; ucieczka jest jego jedyną metodą obrony[18].
Zwierzę to kopie w ziemi nory głębokie na 0,75–1,75 metra i długie na 1–2,5 m, zakończone komorą gniazdową wyłożoną włosami wielbłąda, kawałkami roślin i tkanin. Niektóre nory mają komorę magazynową. Często występuje też boczny tunel ewakuacyjny. Wejścia do zajętych nor są blokowane z użyciem piasku, zapewne dla uniknięcia węży i napływu gorącego powietrza[13][18]. W dzień gryzonie śpią lub czuwają przykucnięte. Nocną aktywność rozpoczynają od kąpieli w piasku, każdej nocy czyszczą też futro przednimi łapkami i zębami. W przypadku śmierci gospodarza jego norę może zająć inny osobnik tego gatunku, albo inny pustynny gryzoń[18].
Podskoczki duże są towarzyskie, rzadko spotykane samotnie i bawią się ze sobą[13][18]. Sypiając w grupie układają się jedne na drugich, aby ograniczyć ucieczkę ciepła w zimnych miesiącach. Beduini informowali badaczy, że w niektóre noce podskoczki zbierają się w dużych norach i bawią wspólnie[18].
Pożywienie
Podskoczki duże są roślinożerne, jedzą kiełki roślin, korzenie sukulentów i ziarno jęczmienia. W norach znajdowane były też daktyle[13]. Przyczyniają się do rozprzestrzeniania niektórych roślin, roznosząc ich nasiona. Mogą obyć się przez długi czas bez dostępu do wody, pozyskując ją z jedzonych roślin. Prawdopodobnie piją tak jak inne podskoczki, zanurzając przednie kończyny i spijając wodę z nich[18]. Rzadko wydalają skoncentrowany mocz, choć gospodarka wodna organizmu jest mniej wydajna niż u podskoczków egipskich[13].
Rozmnażanie
Podskoczki duże w Egipcie rozmnażają się zimą (listopad–luty) i latem, rzadziej na wiosnę[13]. Niewiele wiadomo o ich zwyczajach rozrodczych. Prawdopodobnie są poligyniczne. Ciąża trwa około 40 dni[18]. Porody stwierdzono w lutym, kwietniu i na początku lipca. W Algierii w miocie rodzi się od 3 do 7 młodych, a w Egipcie od 2 do 5[13]. Noworodki są całkowicie zależne od matki; nie wiadomo, czy ojciec ma jakiś udział w opiece. Kończyny nowo narodzonych młodych są równej długości; po czterech tygodniach młode umieją poruszać się na czterech nogach, a w wieku około 47 dni stają się dwunożne, jak dorosłe zwierzęta. Przypuszcza się, że matka uczy je poruszania się i sztuki przetrwania. Nie wiadomo, jak długo żyją dzikie osobniki, ale urodzone w niewoli młode schwytanej samicy, żyły ponad sześć lat[18].
Hibernacja
Gryzonie te nie mają toreb policzkowych i generalnie nie magazynują pokarmu. Beduini zauważali, że podskoczki znikają w zimowych miesiącach, kiedy dostępność pokarmu jest mała, a temperatury niskie[18]. Zimą na wybrzeżu Morza Śródziemnego i wysokich płaskowyżach temperatura powietrza może spadać poniżej zera stopni Celsjusza, ale w norach podskoczków utrzymuje się około 10 °C. W Maroku stwierdzono, że osobniki wyjęte z nor były w stanie hibernacji: ich temperatura ciała spadła do 10–11 °C, a oddychanie było spazmatyczne. W 17 °C zwierzątko zaczynało drżeć i wybudzało się stopniowo, osiągając normalną temperaturę ciała (37,0 °C[18]) w ciągu czterech godzin[13].
Populacja i zagrożenia
Podskoczki duże zamieszkują duży obszar, są dość pospolite i umieją zaadaptować się do terenów przekształconych przez ludzką działalność[9]. Polują na nie m.in. sowy, węże, lisy piaskowe i fenki[18]. Pasożytuje na nich dziesięć gatunków pcheł[13], roztocze i wszy[18]. Liczebność populacji jest generalnie stabilna[9], silnie zależy od dostępności pokarmu[13]. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje go za gatunek najmniejszej troski[9].
Znaczenie dla człowieka
Beduińscy farmerzy uznają je za szkodniki, gdyż gryzonie te żerują na polach jęczmienia i zjadają niektóre warzywa[9][18]. Polują też na podskoczki duże dla ich mięsa i czasem dla futra, używanego do wykańczania ubrań. Polowanie odbywa się przez zalewanie nor wodą, co zmusza gryzonie do ucieczki, rozkopywanie nor lub zastawianie pułapek u ich wyjścia. Złapane podskoczki bywają sprzedawane jako zwierzęta domowe, ze względu na łagodne usposobienie[18]. Tym niemniej wymagają one dużej przestrzeni do życia, są ostrożne i skryte; rzadko gryzą, ale potrafią mocno kopnąć[21].
Podczas walk II wojny światowej w Afryce 7. brytyjska dywizja pancerna zyskała przydomek „szczurów pustyni” (ang. Desert Rats), pochodzący od tego właśnie zwierzęcia[13].
Przypisy
- ↑ Jaculus orientalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 404. (łac.).
- ↑ F.A.A. Meyer: Systematisch-summarische Uebersicht der neuesten zoologischen Entdeckungen in Neuholland und Afrika: nebst zwey andern zoologischen Abhandlungen. Leipzig: Verlage der Dykischen Buchhandlung, 1793, s. 82. (niem.).
- ↑ G.-A. Olivier. Observations sur les Gerboises. „Bulletin des Sciences, par la Société philomatique”. 2 (40), s. 121, 1800. (fr.).
- ↑ J.K.W. Illiger. Ueberblick der Säugthiere nach ihrer Vertheilung über die Welttheile. „Abhandlungen der physikalischen Klasse der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften”. Aus den Jahren 1804–1811, s. 77, 1815. (niem.).
- ↑ M.H.C. Lichtenstein: Verzeichniss der Doubletten des Zoologischen Museums der Königl. Universität zu Berlin: nebst Beschreibung vieler bisher unbekannter Arten von Säugethieren, Vögeln, Amphibien und Fischen. Berlin: T. Trautwein, 1823, s. 5. (niem.).
- ↑ M. Lichtenstein: Darstellung neuer oder wenig bekannter Säugethiere in Abbildungen und Beschreibungen: von fünf und sechzig Arten auf funfzig colorirten Steindrucktafeln nach den Originalen des Zoologischen Museums der Universität zu Berlin. Berlin: C.G. Lüderitz, 1827–1834, s. tekst i ryc. xxii. (niem.).
- ↑ G.L. Duvernoy. Chapitre IV. Description de la gerboise de Mauritanie (Dipus mauritanieus, Duv.). „Mémoires de la Société du muséum d’histoire naturelle de Strasbourg”. 3, s. 30, 1840–1846. (fr.).
- ↑ a b c d e f S.S. Aulagnier S.S., Jaculus orientalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-2, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T10913A22201033.en [dostęp 2021-11-04] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 230. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Jaculus orientalis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-11-03].
- ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 232. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Jaculus orientalis Greater Egyptian Jerboa (Oriental Jerboa). W: Mammals of Africa. Jonathan Kingdon, David Happold, Thomas Butynski, Michael Hoffmann, Meredith Happold, Jan Kalina (redaktorzy). T. 3: Rodents, Hares and Rabbits. Bloomsbury, 2013, s. 141–142. ISBN 1-4081-8996-8. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 355.
- ↑ a b The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 294.
- ↑ jerboa (n.). Online Etymology Dictionary. [dostęp 2021-11-04]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Whitney Wiest: Jaculus orientalis. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2006. [dostęp 2017-11-30].
- ↑ ZafrirZ. Rinat ZafrirZ., Have You Met the Negev’s 'Jumping Rat?' Too Late, It Doesn’t Live Here Anymore, „Haaretz”, 12 października 2016 [zarchiwizowane z adresu 2017-02-16] (ang.).
- ↑ a b c d J. Michaux & G. Shenbrot: Family Dipodidae (Jerboas). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 98. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
- ↑ Jerboa. Crittery Exotics. [dostęp 2017-12-01].
Bibliografia
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
Linki zewnętrzne
- Greater Egyptian jerboa (Jaculus orientalis). Wildscreen Arkive. [dostęp 2017-11-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-01)]. (ang.).