Prawo Wagnera

Ten artykuł od 2020-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Prawo Wagnera – zasada opracowana przez Adolpha Wagnera, zgodnie z którą wydatki publiczne stale rosną, zarówno w odniesieniu do PKB, jak i w liczbach bezwzględnych. Pogląd ten Adolph Wagner przedstawił w czterotomowym dziele zatytułowanym Finanzwissenschaft. Prawo to sprowadza się do obserwacji, iż mechanizm rynkowy nie jest w stanie sprostać potrzebom ludzkim, gdyż potrzeby publiczne rosną szybciej od potrzeb indywidualnych. Przyczyny tego wzrostu to m.in. wzrost liczby ludności i coraz bardziej skomplikowane struktury państwowe.

• socjologiczne – każda istota żywa rozwija się, a tym samym jest bardziej aktywna, co prowadzi do poszerzenia zakresu swojej działalności i zwiększenia wydatków.
• historyczne – ogólna masa długu publicznego ma tendencję do wzrostu z upływem czasu, przez co wzrastają także wydatki konieczne do jego obsługi. Należy pamiętać o automatycznej amortyzacji długu publicznego na skutek dewaluacji i erozji pieniądza, a także wzrostu bogactwa narodowego i PKB – ta amortyzacja nie działa jednak w 100%.
• polityczne
  • znacznie wzrósł zakres działalności państwa ze „stróża porządku” do „państwa opiekuńczego”. Ponadto włączono np. usługi sądowe do wydatków publicznych, podczas gdy wcześniej były one opłacane z opłat sądowych wnoszonych przez strony procesowe, nie powodując tym samym wydatków publicznych (Państwo nawet zapewniało sobie wpływy ze sprzedaży usług)(tak samo nauka, opieka zdrowotna).
  • nowe techniki stosowane w polityce w połączeniu z technikami podatkowymi. Gdy zniesiono wyborczy cenzus majątkowy (władze wybierali ci, których podatek bezpośredni dotykał) na rzecz powszechnego prawa wyborczego, dużą grupą wyborców stali się ludzie niepłacący podatków bezpośrednich – deputowani przestali się obawiać, że wzrost tych podatków może utrudnić reelekcję.
  • finanse publiczne przestały dotyczyć tylko wynagrodzeń dla niektórych funkcjonariuszy a stały się źródłem finansowania autostrad, szkół itd. Kolejnym skutkiem było przejście z proporcjonalnych podatków na progresywne i podatek pośredni od towarów i usług. Umożliwiło to zabieg niewidocznego dla przeciętnego obywatela podatku w cenie przy jednoczesnej jego redystrybucji w postaci wydatków publicznych w celu zdobycia popularności i reelekcji.
• ekonomiczne i społeczne
  • postęp techniczny, a także jego tempo – badania naukowe i wojskowe wymagają niewspółmiernych środków w porównaniu z latami minionymi, a przez tempo tych zmian dochodzą koszty stałej modernizacji.
  • polityka redystrybucji dochodu narodowego kanałami budżetowymi prowadzi do wzrostu sumy wydatków publicznych.
  • do wydatków zwyczajnych dochodzi jeszcze coraz większy ciężar wydatków kapitałowych. U podstaw decyzji interwencyjnych w dziedzinie inwestycji publicznych leży chroniczna niezdolność inwestycji prywatnych, w okresach kryzysu, niezbędna do zapewnienia aktywności gospodarczej. Państwo często inwestuje w sektorach, które wskutek spadku rentowności stają się nieatrakcyjne dla kapitału prywatnego, jednocześnie będąc kluczowymi dla rozwoju całej gospodarki.

• Wzrost wydatków publicznych jest czynnikiem wzmacniającym solidarność międzynarodową, szczególnie w stosunku do małych i średnich państw – w tym sensie, że koszty projektów atomowych, wojskowych itp. są dzielone na uczestników projektu, których każde państwo z osobna nie byłoby w stanie udźwignąć.
• Teoria A. Wagnera przyczyniła się do sformułowania koncepcji państwa dobrobytu (welfare state), w którym za pomocą dochodu z rosnących podatków na szeroką skalę realizowano wydatki socjalne, wraz z wydatkami na ubezpieczenia społeczne. Myśl Wagnera wpłynęła na rozwój ubezpieczeń społecznych, stanowiąc jednocześnie podbudowę redystrybucji dochodu narodowego i dając bodziec do powstania idei państwa opiekuńczego. Prawo to jest przeciwstawne liberalnej myśli finansowej Adama Smitha.

• Paul Marie Gaudement, Joël Molinier: Finanse publiczne, PWE, Warszawa 2000.
• M. Dylewski, B. Filipiak, A. Szewczuk: Finanse publiczne. Instrumenty, struktury, procesy, Szczecin 2004.
• Stanisław Owsiak: Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 37–39.