Przepasek
Liosceles thoracicus[1] | |||
(P.L. Sclater, 1865) | |||
Systematyka | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | zwierzęta | ||
Typ | strunowce | ||
Podtyp | kręgowce | ||
Gromada | ptaki | ||
Podgromada | Neornithes | ||
Infragromada | ptaki neognatyczne | ||
Rząd | |||
Podrząd | tyrankowce | ||
Rodzina | krytonosowate | ||
Podrodzina | krytonosy | ||
Rodzaj | Liosceles | ||
Gatunek | przepasek | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
najmniejszej troski | |||
Zasięg występowania | |||
| |||
|
Przepasek[3], krytonos kasztanowaty[4] (Liosceles thoracicus) – gatunek ptaka z podrodziny krytonosów (Rhinocryptinae) w rodzinie krytonosowatych (Rhinocryptidae). Występuje w Ameryce Południowej, według IUCN nie jest zagrożony wyginięciem.
Zasięg występowania
Przepasek występuje w zachodniej i południowo-zachodniej Amazonii i zamieszkuje w zależności od podgatunku[5][6]:
- L. thoracicus dugandi – południowo-wschodnia Kolumbia i przylegająca do niej zachodnia Brazylia z rzeką Solimões.
- L. thoracicus erithacus – wschodni Ekwador na południe do wschodniego Peru (na południe do ujścia rzeki Urubamba).
- L. thoracicus thoracicus – zachodnia i środkowa część amazońskiej Brazylii (na wschód do Tapajós), i prawdopodobnie podgatunek ten zamieszkuje południowo-wschodnie Peru i północną Boliwię.
Taksonomia
Gatunek po raz pierwszy opisał w 1865 roku angielski ornitolog Philip Lutley Sclater, nadając mu nazwę Pteroptochus thoracicus[7]. Jako miejsce typowe znalezienia holotypu Sclater podał Salto do Girão nad lewym brzegiem Rio Madeira w Brazylii[7]. Holotyp został znaleziony w październiku 1829 roku w lesie na ziemi przez austriackiego zoologa i kolekcjonera Johanna Natterera[8]. Choć Sclater umieścił przepaska w rodzaju Pteroptochus, to jednocześnie zauważył, że ptak ten odróżnia się na tyle od innych gatunków z tego rodzaju, iż zasługuje na wydzielenie do osobnej grupy (w randze podrodzaju lub być może rodzaju), którą nazwał Liosceles[8]. Obecnie takson Liosceles traktowany jest jako osobny rodzaj, a przepasek jest jedynym jego przedstawicielem[3][5][6].
L. thoracicus jest taksonem siostrzanym dla Psilorhamphus guttatus[9]. Rozpoznano trzy podgatunki[6], jednak zmienność geograficzna jest stosunkowo słaba; odrębność podgatunku dugandi jest wątpliwa[5]. Uważa się, że ptaki z południowo-wschodniego Peru i północnej Boliwii należą do podgatunku nominatywnego, lecz zachodzi potrzeba dalszych badań[5]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz podgatunku nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
Podgatunek | Oryginalna pisownia | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
---|---|---|---|---|
L. t. dugandi | Liosceles thoracicus dugandi | Meyer de Schauensee, 1950[10] | Umbria, na wysokości 1000 stóp (305 m), nad rzeką Putumayo, Kolumbia | ♂ |
L. t. erithacus | Liosceles erithacus | P.L. Sclater, 1890[11] | Sarayaku, Ekwador | ♂ |
Etymologia
- Liosceles: gr. λειος leios „gładki”; σκελος skelos „goleń, noga”[12].
- thoracicus: łac. thoracicus „piersiowy, z klatki piersiowej”, od gr. θωρακικος thōrakikos „cierpienie w klatce piersiowej”, od θωραξ thōrax, θωρακος thōrakos „napierśnik”[13].
- dugandi: Armando Dugand (1906–1971), kolumbijski botanik[14].
- erithacus: łac. erithacus „nieznany mały ptak”, od gr. εριθακος erithakos „nieznany mały ptak”, być może rudzik lub drozd wędrowny, pleszka zwyczajna czy kopciuszek zwyczajny[15].
Morfologia
Długość ciała około 19,5 cm; masa ciała samców 39–42 g[5]. Upierzenie dorosłych jest nieco zmienne indywidualnie; czoło szarobrązowe, ciemię i kark ciemnobrązowy, skroń i brwi białe, pokrywy uszne ciemnopopielate z białymi plamami. Grzbiet, zad i skrzydła czerwonawo-brązowe, pokrywy skrzydłowe z czarnym, subterminalnym pasmem i często z białawym centralnym punktem, ogon szarobrązowy. Gardło białawe, z czarnymi i białymi smugami na boku. Pierś na bokach szara, z białym środkiem, w górnej części piersi żółta lub pomarańczowo-brązowa plama (nieco zmienna w kształcie i kolorze), środek dolnej części piersi biały. Boki i podbrzusze tworzą kratownicę koloru czarnego, brązowego i białego. Tęczówka ciemnobrązowa, szczęka górna czarna, dolna biała; skok koloru brązowego[5]. Młode ptaki są najwyraźniej bardzo podobne do dorosłych[5]. Podgatunek erithacus różni się od nominatywnego bardziej brązowym ciemieniem, szerszą plamą na piersi, która jest również bardziej koloru pomarańczowo-brązowego; u podgatunku dugandi plama na piersi jest koloru rudego i przechodzi na boki szyi i gardła[5].
Ekologia
Przepasek prowadzi prawdopodobnie osiadły tryb życia, zamieszkując wilgotny „lądowy” las, często w pobliżu drzew, rzadziej w zalanym lesie (várzea)[5]. Prowadzi naziemny tryb życia; odzywa się z ziemi lub z niskiej gałęzi[5]. Gatunek nizinny występujący do 600 m n.p.m., czasami do 900 m n.p.m.[16]; w Peru obserwowany na wysokości 1000 m n.p.m.[5]
Pieśń głośna, pojedyncza, gwizdana z częstotliwością 1,2–1,3 kHz, powtarzana z przerwami co 2–5 sekund (czasami przez kilka minut) i kończąca się w równomiernie opadających seriach trwających 4–5 sekund do częstotliwości 1,4–1,3 kHz[5][16]. Porozumiewa się powtarzającymi, ostrymi tonami „krii” lub „krii–krii” o częstotliwości 2,5 kHz, a także „tczurk” o częstotliwości 1–1,3 kHz[5].
Żywi się głównie pluskwiakami (Hemiptera)[5]. Pokarm zdobywa w parach lub osobno, powoli spacerując i skacząc na dnie lasu, często przemieszczając się po zwalonych pniach; pluskwiaki podnoszone są z powierzchni ściółki[5].
Bardzo mało informacji na temat lęgów tego ptaka[5]. W południowo-wschodnim Peru w październiku schwytano osobnika młodocianego[5]. Znane jest jedno kuliste gniazdo, zbudowane z małych gałązek, traw, porostów, mchów, liści i kępek ziemi, wyłożone głównie miękkimi trawami i umiejscowione na ziemi w systemie korzennym małego drzewa; otwór wyjściowy znajdował się na górze gniazda i prowadził bezpośrednio na otwartą przestrzeń[5].
Status i ochrona
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern „najmniejszej troski”)[2]. Globalna wielkość populacji tego ptaka nie jest znana, ale opisywany jest jako „dość pospolity”[2]. Występuje w kilku rozległych obszarach chronionych, np. Reserva de Producción Faunística Cuyabeno w Ekwadorze oraz Parku Narodowym Manú w Peru[5]. Ocenia się, że w ciągu trzech pokoleń (10 lat) gatunek ten stracił 8,1–8,5% swoich siedlisk w zasięgu swojego występowania, w oparciu o model wylesiania w Amazonii[2]. Dlatego podejrzewa się, że w ciągu trzech następnych pokoleń liczebność populacji przepaska zmniejszy się o 25%[2].
Przypisy
- ↑ Liosceles thoracicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e BirdLife International, Liosceles thoracicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2017-3 [dostęp 2018-03-08] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Rhinocryptinae Wetmore, 1926 (1837) - krytonosy (wersja: 2020-07-26). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-18].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 213, 1999. ISSN 0550-0842.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s N.K. Krabbe & T.S. Schulenberg: Rusty-belted Tapaculo (Liosceles thoracicus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2017. [dostęp 2018-03-08]. (ang.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Antthrushes, antpittas, gnateaters, tapaculos, crescentchests. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2021-01-18]. (ang.).
- ↑ a b Sclater 1864 ↓, s. 609.
- ↑ a b Sclater 1864 ↓, s. 610.
- ↑ P.G.P. Ericson, S.L. Olson, M. Irestedt, H. Alvarenga & J. Fjeldså. Circumscription of a monophyletic family for the tapaculos (Aves: Rhinocryptidae): Psiloramphus [sic] in and Melanopareia out. „Journal of Ornithology”. 151 (2), s. 337–345, 2010. DOI: 10.1007/s10336-009-0460-9. (ang.).
- ↑ R. Meyer de Schauensee. Colombian Zoological Survey: Part V - New Birds from Colombia. „Notulae Naturae”. 221, s. 10, 1950. (ang.).
- ↑ P.L. Sclater: Catalogue of the Passeriformes, or Perching Birds, in the Collection of the British Museum. Cz. 15: Tracheophonæ, or the families Dendrocolaptidæ, Formicariidæ, Conopophagidæ, and Pteroptochidæ. London: The Trustees, 1890, s. 345. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Liosceles [dostęp 2024-05-08] .
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, thoracicus [dostęp 2024-05-08] .
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, dugandi [dostęp 2024-05-08] .
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, erithacus [dostęp 2024-05-08] .
- ↑ a b B. van Perlo: Birds of South America: Passerines. New Jersey: Princeton University Press, 2015, s. 29. ISBN 978-0-691-16796-1. (ang.).
Bibliografia
- P.L. Sclater. Descriptions of Seven New Species of Birds discovered by the late Dr. John Natterer in Brazil. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 32, s. 605–611, 1864. (ang.).
- The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- SNL: rustbåndtapakulo