Przylepka strzępiasta
Przylepka strzępiasta i wzorzec geograficzny na granitowej skale | |||
Systematyka | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | grzyby | ||
Typ | workowce | ||
Klasa | miseczniaki | ||
Rząd | misecznicowce | ||
Rodzina | tarczownicowate | ||
Rodzaj | Montanelia | ||
Gatunek | przylepka strzępiasta | ||
Nazwa systematyczna | |||
Montanelia panniformis (Nyl.) Divakar, A. Crespo, Wedin & Essl. Am. J. Bot. 99(12): 2023 (2012) | |||
|
Przylepka strzępiasta, tarczownica strzępiasta (Montanelia panniformis (Nyl.) Divakar, A. Crespo, Wedin & Essl.) – gatunek grzybów z rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)[1]. Ze względu na symbiozę z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Montanelia, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten opisał w 1860 r. William Nylander jako formę jednego z gatunków tarczownic (Parmelia prolixa f. panniformis). W 2012 r. przez grupę badaczy przeniesiony został do nowo utworzonego rodzaju Montanelia i nowa nazwa została uznana przez Index Fungorum[1].
Synonimy nazwy naukowej[3]:
- Imbricaria prolixa var. panniformis (Nyl.) Arnold 1870
- Melanelia panniformis (Nyl.) Essl. 1978
- Parmelia olivacea var. panniformis Nyl. 1859
- Parmelia panniformis (Nyl.) Vain. 1881
- Parmelia prolixa f. panniformis (Nyl.) Nyl. 1860
Nazwy polskie według W. Fałtynowicza[2]. Obydwie są niespójne z nazwą naukową, gdyż obecnie gatunek ten nie jest zaliczany ani do rodzaju Melanelia (przylepka), ani Parmelia (tarczownica), lecz do rodzaju Montanelia niemającego polskiej nazwy[1].
Charakterystyka
Listkowata, dość luźno przyrośnięta do podłoża. Pojedyncza plecha osiąga średnicę do 7, wyjątkowo do 10 cm, czasami sąsiednie plechy zlewają się w jedną dużą plechę. Obwodowa część plechy jest listkowata, środkowa zbudowana jest z drobniutkich odcinków, czasami brak części listkowatej i wówczas cała plecha składa się z drobniutkich łatek. Zewnętrzne listkowate odcinki mają średnicę 1–1,5 mm a długość do 5 mm, są lekko wcięte lub rozgałęzione, a ich powierzchnia jest pomarszczona lub dołeczkowata. Odcinki środkowe mają szerokość 0,1–0,3 mm i długość do 0,5 mm, są płaskie lub zwinięte, pojedyncze lub podzielone i zwykle zachodzą na siebie tworząc gęste skupisko łatek. Górna powierzchnia plechy ma barwę ciemnooliwkową, oliwkowobrunatną, oliwkowobrązową lub ciemnobrązową, jest matowa lub nieco błyszcząca, czasami nieco oprószona. Brak na niej pseudocyfellii i izydiów. Dolna strona plechy jest pomarszczona lub dołeczkowana i w środku czarna, na obwodzie brunatna. Posiada nieliczne, czarne chwytniki[4][5].
Apotecja lekanorowe występują rzadko. Mają średnicę do 2,5 mm, ciemnobrunatne tarczki i ząbkowany brzeżek. W jednym worku powstaje 8 askospor[4]. Są grubościenne, elipsoidalne, bezbarwne i mają rozmiary 9–11,5 × 4,5–7 μm. Licznie natomiast występują zanurzone w plesze pyknidia. Powstają w nich pykniospory o rozmiarach, (4) 5–7 × 1 μm[5].
Kora K, C, KC–, P–, HNO3–, rdzeń K, C, KC– lub rzadko KC+ słaby różowy, P–. Kwasy porostowe: głównie perlatolit i kwas stenosporowy, w śladowych ilościach[5].
Występowanie i siedlisko
Występuje w Ameryce Północnej, Azji i Europie[6]. W Polsce jest gatunkiem rzadkim. Dawniej (przed 1936 r.) notowana była na [Pojezierzu Bałtyckim, Wyżynie Środkowomałopolskiej i w Karpatach Centralnych[2], obecnie z rzadka występuje tylko w Sudetach i Tatrach[4]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status CR – gatunek krytycznie zagrożony (na granicy wymarcia)[7]. W Polsce podlegała ścisłej ochronie gatunkowej w latach 2004-2014, od października 2014 r. została wykreślona z listy gatunków chronionych[8] (występuje bowiem tylko na podlegających ochronie obszarach parków narodowych – Tatrzańskiego i Karkonoskiego).
Rośnie na skałach krzemianowych, w miejscach dobrze oświetlonych, lub nieco tylko zacienionych[4].
Gatunki podobne
Na skałach rośnie kilka podobnych gatunków porostów liściastych, jednak morfologicznie można je dość łatwo odróżnić:
- przylepka oddzielona (Melanelia disjuncta) posiada na plesze soralia[5],
- tzw. przylepka sorediowa (Montanelia sorediata) posiada urwistki.
Przypisy
- ↑ a b c d Index Fungorum [online] [dostęp 2015-06-18] (ang.).
- ↑ a b c Wiesław Fałtynowicz, The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, ISBN 83-89648-06-7
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2015-06-18] (ang.).
- ↑ a b c d Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ a b c d Consortium of North American Lichen Herbaria [online] [dostęp 2015-06-18] .
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-06-18].
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów