Růžena Svobodová

Data i miejsce urodzenia

10 lipca 1868
Mikulovice

Data i miejsce śmierci

1 stycznia 1920
Praga

Narodowość

Czeszka

Język

czeski

Dziedzina sztuki

literatura

Multimedia w Wikimedia Commons

Růžena Svobodová z domu Čápová (ur. 10 lipca 1868 w Mikulovicach, zm. 1 stycznia 1920 w Pradze) – czeska pisarka, znana głównie jako autorka powieści psychologiczno-obyczajowych z życia kobiet.

Życiorys

Urodzona na Morawach, w niewielkiej miejscowości koło Znojma, gdzie jej ojciec był administratorem majątku klasztornego. Już we wczesnym dzieciństwie (1874) przeniosła się wraz z rodziną do Pragi. Dorastała w klasztorze premonstratensów na praskim Strahowie, gdzie ojciec otrzymał duże mieszkanie służbowe. Matce zawdzięczała rozbudzenie religijności, ojcu – zainteresowanie literaturą. Jego przedwczesna śmierć zmieniła niekorzystnie sytuację rodziny. Uczęszczała do kolegium dla dziewcząt, a także do klasztornego pensjonatu sióstr ze zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusa (na Smíchovie) dla doskonalenia znajomości francuskiego, po czym objęła posadę domowej nauczycielki.

W 1890 roku dla uniezależnienia się wyszła za mąż za poetę Františka Xavera Svobodę. Prowadziła własny salon, w którym bywali poeci i prozaicy, m.in. Antonín Sova, František Xaver Šalda, Božena Benešová, Marie Pujmanová, aktorka Hana Kvapilová. Nawiązana tam znajomość z literatem i dziennikarzem Františkiem Xaverem Šaldą przerodziła się ostatecznie w związek uczuciowy (1893)^[1]. Istotne znaczenie dla jej twórczości miała też współpraca z wydawanymi przez niego czasopismami. Odbywała podróże zagraniczne (m.in. do Włoch, krajów Jugosławii, Francji), często udawała się w Beskidy.

Podczas I wojny światowej działała w narodowym stowarzyszeniu samopomocy „České srdce”, kierując jego wydziałem ds. dzieci, którym organizowała wyjazdy na wieś w połączeniu z opieką dobroczynną. Po wojnie prowadziła założone przez siebie czasopismo Lípa (1918–1919), a następnie Zvěstování (1919)^[2].

Zmarła w wieku zaledwie 51 lat, pochowana została w mauzoleum zasłużonych „Slavín” na praskim cmentarzu na Wyszehradzie.

Twórczość i jej charakter

Twórczość Svobodovej rozwijająca się na pograniczu ówczesnych prądów literackich, związana jest najbardziej z naturalizmem. Główni bohaterowie jej utworów to kobieta lub dziecko. Swe bohaterki (żony, matki, córki, kochanki) traktuje jako swoiste wzory kobiet, a ich postępowanie czyni wzorem określonej postawy życiowej; w przypadku dzieci skupia się na obserwacji ich rozwoju i światopoglądu. W opowiadaniach i powieściach poświęconym kobietom pisarka stworzyła nowy rodzaj prozy subiektywnej i lirycznej. W odróżnieniu od współczesnych autorek propagujących ideały emancypacji (Eliška Krásnohorská, Božena Viková-Kunětická i in.), Svobodová psychologicznie odzwierciedlała złożoność tęskniącej i dręczącej się duszy kobiety współczesnej. Jej bohaterki zwykle buntują się przeciw narzuconej im roli, by następnie jednak poddać się regułom ówczesnego życia i zasadom środowiska, choć do końca towarzyszy im poczucie krzywdy i osobistego wyrzeczenia. Stąd proza ta bliska jest psychologizmowi, a pod względem techniki literackiej nacechowana impresjonizmem^[3].

We wcześniejszych utworach pisarka w istocie dowodzi niemożności osiągnięcia harmonijnego ideału życia. Dlatego w późniejszym okresie twórczości (po 1900) rezygnuje z konkretnych realiów, przenosząc fabułę w świat romantyki i fantazji oraz kreując typy kobiet zamykające się w obrębie własnych przeżyć wewnętrznych. Ostatnim utworem powstałym w tej konwencji jest niedokończona powieść Zahrada irémská.

Częściowo pokrewne tej prozie są jej najbardziej znane opowiadania, oparte na ludowych opowieściach z Beskidu Śląskiego (Černí myslivci), w których motywy baśniowe przeplatają się z oddźwiękami tamtejszych wydarzeń historycznych. Oprócz mistrzostwa stylistyki wraz z umiejętnością tworzenia szczególnej atmosfery i nastroju, pisarka wykazała w nich również głęboką znajomość lokalnej przyrody.

Zdolność uchwycenia atmosfery i oddania kolorytu środowiska zwraca uwagę szczególnie w utworach powstałych na skraju głównego nurtu twórczości, jakimi są szkice z podróży (Barvy Jugoslavie), a przede wszystkim utwory poświęcone dzieciom (Pokojný dům, Hrdinné a bezpomocné dětství) i dla nich przeznaczone (Pokání Blaženčino, Dětská srdce). Do kategorii tej należą również niedokończone wspomnienia z dzieciństwa (Ráj).

Beletrystyka (wybór)

Písčitá půda (1895) – powieść
Přetížený klas (1896) – powieść
Ztroskotáno (1896) – powieść
V odlehlé dědině – dojmy a žaloby (1898) – opowiadania
Zamotaná vlákna (1899) – powieść
Milenky (1902) – powieść
Pěšinkami srdce (1902) – opowiadania
V říši tulipánků (1903) – sztuka sceniczna
Plameny a plaménky (1905) – powieść
Marné lásky (1906) – powieść
Černí myslivci (1908) – opowiadania
Barvy Jugoslavie: obrazy z cest 1911 (1920) – reportaże
Posvátné jaro (1912) – opowiadania
Po hostině svatební. Povídky o manželství (1916) – opowiadania
Pokojný dům (1917) – opowiadania
Hrdinné a bezpomocné dětství (1920) – opowiadania
Ráj – letopisy dětské duše (1920) – wspomnienia

Przypisy

↑ Przedstawiony w zbiorze Tíživá samota. Korespondence F. X. Šaldy a Růženy Svobodové. Praha: Odeon, 1969.
↑ Nie negatywnie wspomina ją Jarosław Haszek w gawędach Szwejka (Przygody dobrego wojaka Szwejka, tom IV, rozdz. I).
↑ Z. Tarajło-Lipowska: Historia literatury czeskiej, dz. cyt., s. 238.

Bibliografia

Jan Dutkowski: Ružena Svobodova. W Literatury zachodniosłowiańskie czasu przełomów 1890-1990. Tom II: Literatura czeska. Katowice: Wyd. Śląsk, 1999
Zofia Tarajło-Lipowska: Historia literatury czeskiej. Zarys. Wrocław: Ossolineum, 2010
Eva Uhrová: České ženy známé a neznámé. Praha: vlast. nakl., 2008, s. 50–61