Stanisław Adamski (duchowny)

Stanisław Adamski

Christus vincit, Christus regnat, Christus imperat Chrystus zwycięża, Chrystus króluje, Chrystus panuje
Kraj działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	12 kwietnia 1875 Zielonagóra
Data i miejsce śmierci	12 listopada 1967 Katowice
Biskup diecezjalny katowicki
Okres sprawowania	1930–1967
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	1899
Nominacja biskupia	2 września 1930
Sakra biskupia	26 października 1930
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Adamski (ur. 12 kwietnia 1875 we wsi Zielonagóra^[1], zm. 12 listopada 1967 w Katowicach^[2]) – polski duchowny rzymskokatolicki, działacz społeczny i polityczny, biskup diecezjalny katowicki w latach 1930–1967.

Był synem dróżnika Piotra i Józefy z Wasilewskich^[1]. Miał brata Jana (bakteriologa)^[3]. Ukończył seminarium duchowne w Poznaniu^[2]. Święcenia kapłańskie przyjął w 1899 w Gnieźnie. Działał w wielu organizacjach, był m.in. sekretarzem Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich i członkiem zarządu Towarzystwa Czytelni Ludowych. Był także działaczem spółdzielczym oraz redagował pisma katolickie. Od 1904 zasiadał w kapitule poznańskiej. Działał w utworzonym w 1907 Związku Kapłanów „Unitas”. Po śmierci ks. Piotra Wawrzyniaka został patronem Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych^[2].

W okresie powstania wielkopolskiego został komisarzem Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu (1918–1919). W 1919 został szambelanem papieskim^[2]. 6 sierpnia 1920 jako przewodniczący delegacji ziem zachodnich z ramienia Związku Ludowo-Narodowego przedstawił Radzie Ochrony Państwa postulat rozszerzenia kompetencji Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej oraz utworzenia armii dzielnicowej, stwierdzając: „Społeczeństwo poznańskie obserwuje z głęboką troską niepojęte wydarzenia na froncie, a nie rozumiejąc, co się dzieje, dopatruje się zdrady i zdradę tę widzi tutaj”, wskazując zarazem na obecnego Piłsudskiego^[4]. 22 października 1920 został członkiem Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa w 1920^[5]. W latach 1919–1922 poseł na Sejm Ustawodawczy, w okresie 1922–1927 senator, w latach 1924–1927 prezes Unii Związków Spółdzielczych. Wieloletni dyrektor poznańskiej Księgarni św. Wojciecha. Z ramienia Episkopatu Polski koordynował działania Akcji Katolickiej (od 1929).

27 listopada 1929 „za zasługi na polu pracy w spółdzielczości oraz na polu pracy społecznej” został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski^[6].

2 września 1930 został mianowany biskupem diecezjalnym diecezji katowickiej. Sakrę biskupią przyjął 26 października 1930 w archikatedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu. Konsekrował go kardynał August Hlond, arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański, któremu asystowali Antoni Laubitz, biskup pomocniczy gnieźnieński i Walenty Dymek, biskup pomocniczy poznański^[7]. 30 listopada 1930 objął rządy w diecezji. Powołał do życia Katolicką Agencję Prasową, kładł duży nacisk na rozwój życia narodowego na Śląsku. W 1938 sprawował rządy kościelne na Zaolziu. Po agresji Niemiec na Polskę (1939) i aneksji województwa śląskiego przez III Rzeszę początkowo tolerowany przez władze III Rzeszy na terenie diecezji, mimo że figurował na liście proskrypcyjnej Sonderfahndungsbuch Polen^[8]. Popierał podporządkowanie się Górnoślązaków rejestracji dokonywanej przez policję. Stał na czele Rady Obywatelskiej Ziem Zachodnich przy Biurze Zachodnim Delegatury Rządu na Kraj^[9]. W 1941 został deportowany z terenu diecezji na terytorium Generalnego Gubernatorstwa. Jako jedyny biskup pełnił posługę duszpasterską w czasie powstania warszawskiego^[10]. Po powrocie w 1945 pracował nad odbudową diecezjalnego życia religijnego^{[potrzebny przypis]}.

Przejawiał jednoznacznie wrogą postawę wobec śląskiej ludności ewangelickiej. W lutym 1945 w piśmie do komunistycznych władz proponował zburzenie kościoła ewangelickiego w Katowicach bądź żądał przekazania go katolickiej kurii powołując się m.in. na fakt, że ludność ewangelicka podpisała volkslistę. W liście tym nie wspomniał, że sam zachęcał ludność katolicką, by tę samą listę podpisywała^[11]. Jego dobre stosunki z komunistycznym wojewodą Jerzym Ziętkiem sprawiły, iż władze, choć nie zgodziły się na zburzenie kościoła, przekazały go katowickiej kurii bez żadnego tyłu prawnego w 1945 roku. Po protestach ewangelików w 1947 roku kuria musiała zwrócić kościół w Katowicach ewangelikom, ale bp Adamski z pomocą władz wymusił na ewangelikach wydanie kurii katowickiej trzech kościołów: w Hołdunowie, Chorzowie i Siemianowicach. Ten ostatni powrócił do ewangelików dopiero po interwencji Jana Pawła II w 2000 roku^{[potrzebny przypis]}.

Sprzeciwiał się cenzurze komunistycznej. 17 marca 1945 wystąpił z protestem przeciwko wprowadzeniu cenzury prewencyjnej przez komunistów. Protest ten odbił się głośnym echem wśród duchowieństwa śląskiego^[12]. W 1951 jego prace Akcja katolicka młodzieży oraz Pogląd na rozwój sprawy narodowościowej w województwie śląskim w czasie okupacji niemieckiej zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą^[13]. Władze PRL zarzucając mu politykę ugodową wobec Niemiec hitlerowskich w 1952 usunęły go z urzędu^[14]. Jednak bezpośrednią przyczyną usunięcia z terenu diecezji, wraz z biskupami Herbertem Bednorzem i Juliuszem Bieńkiem, była tzw. akcja podpisowa, mająca na celu przywrócenie nauki religii do szkół. W czasie wygnania zamieszkał u urszulanek w Lipnicy k. Otorowa. Do diecezji powrócił w czasie tzw. odwilży październikowej 5 listopada 1956^[15]. Po powrocie ze względu na podeszły wiek i stan zdrowia ograniczył działalność kościelną.

Był autorem wielu prac z zakresu nauki społecznej Kościoła.

W Wodzisławiu Śląskim działa Archidiecezjalny Dom Rekolekcyjny Archidiecezji katowickiej im. bpa Stanisława Adamskiego^[16].

Jest jednym z bohaterów polskiego serialu historycznego Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy w reżyserii Jerzego Sztwiertni. Odtwórcą jego roli był Bogusław Sochnacki.

• Greiner P. (red.): Słownik historii Polski i świata. Katowice: Videograf II, 2006. ISBN 978-83-88842-95-5.
• Nitecki P.: Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Warszawa: Pax, 2000. ISBN 83-211-1311-7. OCLC 189782455. Brak numerów stron w książce
• Smogorzewska M. (red.): Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny. T. I. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 1998. ISBN 83-7059-392-5. OCLC 830195159. Brak numerów stron w książce

• Stanisław Adamski na stronie diecezji katowickiej [dostęp 2021-07-21]
• Stanisław Adamski [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2011-04-24]  (ang.).
• R. Łętocha, Chrześcijańska wizja spółdzielczości. Działalność i poglądy biskupa Stanisława Adamskiego [dostęp 2012-08-14]