Tomasz Sikorski (kompozytor)

Ten artykuł dotyczy polskiego kompozytora. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Tomasz Sikorski (ur. 19 maja 1939 w Warszawie, zm. 12 listopada 1988 tamże) – polski kompozytor i pianista. Syn teoretyka i kompozytora Kazimierza Sikorskiego (1895–1986).

W PWSM w Warszawie studiował kompozycję oraz fortepian (1956–63), uczył się także w Paryżu u Nadii Boulanger (1965–1966). W latach 1963–1968 wykładał w PWSM w Warszawie. W 1962 roku zadebiutował jako pianista na festiwalu „Warszawska Jesień”. W latach 1966–1974 pracował w Komisji Repertuarowej festiwalu "Warszawska Jesień". Był jednym z współzałożycieli zespołu „Warsztat Muzyczny". W 1967 założył zespół „Ad novum", w którym grali również Zbigniew Rudziński (fortepian), Andrzej Wojakowski (flet) i K. Woźniak (perkusja). Równocześnie występował jako solista, grając przede wszystkim własne utwory. Po raz ostatni wystąpił publicznie podczas pierwszego polskiego wykonania Hymnos na „Warszawskiej Jesieni” w 1981 roku^[1].

Jeszcze w czasach studiów zainteresowała go muzyka elektroniczna; powstały wtedy Echa II i Antyfony z taśmą. Podczas pobytu w USA na stypendium Senior Fulbright Program skomponował Samotność dźwięków na taśmę. Przede wszystkim jednak komponował na fortepian: solo lub w zespołach o różnym składzie.

Podobnie jak wielu polskich kompozytorów jego pokolenia, we wczesnych utworach eksperymentował z niekonwencjonalnymi sposobami gry i śpiewu, w poszukiwaniu nowych brzmień (sonoryzm). Ten nurt twórczości Sikorskiego najpełniej reprezentują utwory takie, jak Antyfony (1963 roku), Echa II (1961–63), Prologi (1964), Concerto breve (1965) oraz Sequenza I (1966)^[2]. Na przykład w partii sopranu w utworze Antyfony zastosował glissando, skoki o duże interwały, staccato wykonywane w szybkim tempie). Wkrótce jednak w jego muzyce objawiły się również cechy znamienne dla minimalizmu: powtarzanie współbrzmień lub motywów, długo wytrzymywane dźwięki^[3]. W jednym z najpopularniejszych utworów Sikorskiego Holzwege na orkiestrę występują dwa plany. Jeden stanowią „barwne plamy” grane przez instrumenty dęte i perkusyjne, a drugi monotonne tło skrzypiec wykonujących długi dźwięk oraz powtarzany motyw (interwał trytonu).

Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 103-6-7)^[4].

W minimalistycznych utworach Sikorskiego materiał motywiczny, rytmiczny i harmoniczny jest z zasady bardzo skromny. Skrajny jest pod tym względem utwór Samotność dźwięków, który tworzy jeden dźwięk. Motywy są wielokrotnie i długo powtarzane. Czasem powtarzane są w stałym tempie, kiedy indziej coraz wolniej lub coraz szybciej, albo z nieregularnymi zmianami tempa. Występuje też przesuwanie faz, wynikające z różnicy tempa w jakim wykonywana jest taka sama muzyka. Na przykład w utworze Diafonia dwaj pianiści wykonują ten sam materiał dźwiękowy nierównocześnie, a ponadto mogą wstawiać pauzy w dowolnych miejscach, niezależnie od siebie. W utworze Choroba na śmierć drugi fortepian za każdym razem wchodzi nieco później niż pierwszy. W Muzyce nasłuchiwanej oba fortepiany grają w różnych tempach.

Symbolem jego muzyki jest romboid, oddziałujący na różne elementy jego utworów. Po raz pierwszy pojawia się w utworze Prologues (1964). "Pojawianie się romboidu wynika z założonej przez Sikorskiego nierównomierności w każdym z elementów muzyki. Nierównomierność ta polega na starannym unikaniu bezpośredniej powtarzalności takich samych szczegółów, jak np. dwie identyczne wartości rytmiczne czy dwa identyczne zwroty melodyczne".^[5]

Uważany za pierwszego polskiego minimalistę, Sikorski stał się w latach dziewięćdziesiątych postacią nieomal kultową w środowiskach młodzieży zainteresowanej nowoczesną muzyką. Specyficzną aurę wokół jego muzyki stwarzał fakt, iż inspirował się Borgesem, Kierkegaardem i filozofią egzystencjalną. Przystępność jego muzyki zwiększała tonalna harmonia, ułatwiająca kontemplowanie jego utworów.

• Sonata na fortepian, 1955-1962 (niewydane)
• Symfonia na orkiestrę smyczkową, 1955-1962 (niewydane)
• Dwa preludia na fortepian, 1955 (wybór z utworu Pięć preludiów na fortepian, 1955)
• Dyptyk - pastorale e toccattina na fortepian, 1955 (niewydane)
• Tryptyk na fortepian, 1955 (niewydane)
• Mały tryptyk na fortepian, 1955 (niewydane)
• Pięć miniatur na fortepian, 1955 (niewydane)
• Capriccio (Concertino, Mały koncert) na orkiestrę, 1956 (niewydane)
• Piosenka o Wicie Stwoszu na sopran, chór sopranów i orkiestrę kameralną, 1956 (niewydane)
• Pięć pieśni do słów Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego na głos i fortepian, 1956 (niewydane)
• Trio stroikowe, 1958 (niewydane)
• Warianty na fortepian i 4 grupy perkusyjne, 1960 (niewydane)
• Echa I na fortepian i perkusję, 1961 (niewydane)
• Echa II dla pięciu wykonawców, 1961-1962 (niewydane)
• Echa II na 1, 2, 3 lub 4 fortepiany, perkusję i taśmę magnetofonową, 1961-1963
• Szkice na kwartet smyczkowy, 1962 (niewydane)
• Stretty na chór kameralny i instrmuenty, 1962 (niewydane)
• Antyfony na sopran, waltornię, fortepian, dzwony, 4 gongi i taśmę magnetofonową, 1963
• Prologi na chór żeński, 2 fortepiany koncertujące, 4 flety, 4 waltornie i 3 perkusje, 1964
• Concerto breve na fortepian, 24 instrumenty dęte i 4 perkusje, 1965
• Monodia e Sequenza na flet i fortepian 1966
• Sequenza I na orkiestrę, 1966
• Sonant na fortepian, 1967
• Intersections na 4 perkusistów (na 36 instrumentów perkusyjnych), 1968 (niewydane)
• Diafonia na dwa fortepiany, 1969
• Hymn do Viracocha na recytatora, chór mieszany i orkiestrę, 1969 (niewydane)
• Homofonia na 12 instrumentów dętych, fortepian i gong, 1968-1969/1970
• Na smyczki na troje skrzypiec i trzy altówki, 1970
• Collage na chór żeński, 28 instrumentów dętych, 4 perkusje, fortepian i taśmę magnetofonową, 1970 (niewydane)
• Musique diatonique II na 28 instrumentów dętych, 8 tam-tamów i fortepian 1970 (niewydane)
• Vox humana na chór mieszany, 2 fortepiany, 12 instrumentów dętych blaszanych, 4 gongi i 4 tam-tamy, 1971-1972
• Przygody Sindbada Żeglarza, opera radiowa na 6 głosów mówionych, sopran, tenor, chór żeński i orkiestrę, 1971-1972
• Zerstreutes Hinausschauen (Widok z okna oglądany w roztargnieniu) na fortepian, 1971
• Hommage à Kandinsky na orkiestrę, 1971 (niewydane)
• Bez tytułu na fortepian i 3 dowolne instrumenty, 1972
• Etude na orkiestrę, 1972 (niewydane)
• Holzwege (Drogi donikąd) na orkiestrę, 1972
• Muzyka nasłuchiwania na 2 fortepiany, 1973
• Muzyka z oddali na chór, instrumenty dęte, fortepian i perkusję, 1974
• Inne głosy na 24 instrumenty dęte, 4 gongi i dzwony, 1975
• Samotność dźwięków na taśmę magnetofonową, 1975
• Choroba na śmierć na głos recytujący, 2 fortepiany, 4 trąbki i 4 waltornie (tekst: Søren Kierkegaard), 1976
• Music in Twilight (Muzyka w półcieniu) na fortepian i orkiestrę, 1978
• Hymnos na fortepian, 1979
• Struny w Ziemi na orkiestrę smyczkową, 1979-1980
• Monofonia (Monophony) na orkiestrę, 1979-1980 (niewydane)
• Lontano na orkiestrę, 1979-1980 (niewydane)
• Ostinato na orkiestrę, 1979-1980 (niewydane)
• Autograf na fortepian, 1980
• Modus na puzon, 1980
• W dali ptak na głos recytujący, klawikord i taśmę magnetofonową (tekst: Samuel Beckett), 1981
• Dwa portrety na orkiestrę, 1981-1982 (niewydane)
• Paesaggio d'inverno (Pejzaż zimowy) na smyczki, 1982
• Modus - wersja na wiolonczelę solo, 1982
• Eufonia na fortepian, 1982
• Recitativo ed Aria na smyczki, 1983 (niewydane)
• Autoportret na orkiestrę, 1983 (niewydane)
• Autoritratto na dwa koncertujące fortepiany i orkiestrę, 1983 (niewydane)
• Rondo na dowolny instrument klawiszowy, 1984
• Inwokacja na organy, 1984 (niewydane)
• La notte ("Omaggio a Friedrich Nietzsche") na smyczki, 1984
• Moderato Cantabile na wiolonczelę, 1986 (niewydane)
• Das Schweigen der Sirenen (Milczenie syren, według Franza Kafki) na wiolonczelę, 1986-1987
• Omaggio "in memoriam Jorge Luis Borges" na 4 fortepiany i orkiestrę, 1987
• Kwintet na instrumenty smyczkowe i fortepian, 1987 (niewydane)
• Diario 87 na taśmę magnetofonową i głos recytujący, 1987

Utwory o nieznanym bądź niepewnym datowaniu (niewydane):

• Dwa kanony dwugłosowe na flet, obój, klarnet i fagot
• Dwie etiudy na orkiestrę
• Cztery utwory na orkiestrę
• Inwokacja na 28 instrumentów dętych, chór, fortepian i dzwony
• Musica concertante na fortepian i orkiestrę
• Muzyka na instrumenty dęte blaszane, tam-tamy i dzwony
• Tabula rasa na głos recytujący, chór, 2 fortepiany i taśmę magnetofonową
• Trzeci utwór orkiestrowy na orkiestrę
• Trzy szkice na orkiestrę symfoniczną

• Grażyna Draus, Muzyka fortepianowa Tomasza Sikorskiego w świetle Teorii dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego, Warszawa 2016.
• Tomasz Piotrowski, Symbol i symbolizowanie w muzyce Tomasza Sikorskiego, „Przegląd Muzykologiczny” 2013 nr 9 .
• Tomasz Piotrowski, Rękopisy muzyczne Tomasza Sikorskiego. Prezentacja – kontekst – interpretacja, Warszawa 2017.
• Adrian Thomas, Tomasz Sikorski, [w:] The New Grove Dictionary of Music and Musicians, ed. Stanley Sadie. 20 t. Londyn, Macmillan Publishers Ltd., 1980. ISBN 1-56159-174-2
• Adrian Thomas, Tomasz Sikorski, [w:] The Oxford Companion to Music, ed. Alison Latham. Londyn, Oxford University Press, 2002. ISBN 0-19-866212-2
• Ewa Wójtowicz, Sylwetka Tomasza Sikorskiego, [w:] "Muzyka Polska 1945-1995", red. T. Malecka, K. Droba, K. Szwajgier, Kraków 1996. ISBN 83-87182-00-1

• Strona internetowa kompozytora (POLMIC)
• Tomasz Sikorski, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .
• Biogram. home.wanadoo.nl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-01)]. (ang.)
• Biogram (USC) (ang.)