Trędownik

Trędownik
Ilustracja
Morfologia (trędownik bulwiasty)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

trędownikowate

Rodzaj

trędownik

Nazwa systematyczna
Scrophularia L.
Sp. Pl. 619. 1753
Typ nomenklatoryczny

Scrophularia nodosa L.[3]

Synonimy
  • Ceramanthe (Rchb.) Dumort.
  • Mosheovia Eig
  • Oreosolen Hook.f.
  • Scrophucephalus A.P.Khokhr.
  • Tomiephyllum Fourr.
  • Tuerckheimocharis Urb.
  • Venilia Fourr.
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Trędownik (Scrophularia L.) – rodzaj roślin z rodziny trędownikowatych. Należy do niego ok. 290 gatunków[4]. Zasięg rodzaju obejmuje strefę umiarkowaną półkuli północnej. W Polsce rosną trzy gatunki rodzime z tego rodzaju i jeden przejściowo dziczejący.

Niektóre gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako ozdobne (zwłaszcza trędownik uszkowaty S. auriculata) i wykorzystywane sa lokalnie jako rośliny lecznicze (np. trędownik bulwiasty S. nodosa)[5].

Naukowa nazwa rodzaju zachowana za określeniem użytym w średniowieczu przez Matthaeusa Silvaticusa, utworzonym z łacińskiego słowa scrofulae oznaczającym obrzęk, schorzenie gruczołów szyi oraz wole tj. chorób, które były leczone trędownikiem[6].

Zasięg geograficzny

Rodzaj jest rozpowszechniony w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Jego przedstawiciele występują w Ameryce Północnej (od północnego Meksyku po południową Kanadę), w Europie (bez Islandii), w północnej Afryce (od Maroka po Erytreę oraz w Somalii) i w Azji bez jej południowo-wschodnich i północno-wschodnich krańców[4]. Centrum zróżnicowania stanowi region śródziemnomorski[7] oraz południowo-zachodnia Azja (Iran i Afganistan)[5].

Gatunki flory Polski[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

Morfologia

Kwiatostan trędownika bulwiastego
Kwiatostan trędownika oskrzydlonego
Kwiat trędownika uszkowatego
Pokrój
Byliny i półkrzewy, rzadko rośliny jednoroczne[7].
Liście
Naprzeciwległe, czasem górne liście ułożone są skrętolegle[7]. Liście niepodzielone lub podzielone[9].
Kwiaty
Skupione w wierzchotki wyrastające w kątach liści lub szczytowo, ewentualnie w grona, wiechy, tyrsy, kłosy lub główki[7]. Kielich z 5 działkami zrośniętymi tylko u nasady[9]. Korona kwiatu dwuwargowa, z łatkami prosto wzniesionymi[7]. Dwie łatki tworzą wargę górną, trzy dolną. W dolnej części korona zwykle jest kubeczkowato rozdęta. Barwę ma najczęściej purpurowobrunatną lub żółtą[9]. Pręciki płodne są cztery, mniej lub bardziej dwusilne, schowane w rurce korony lub wystające, zwykle do niej przylegające. Oba pylniki są zrośnięte w jedną całość. Jeden pręcik zredukowany do postaci prątniczka. Zalążnia otoczona dyskiem miodnikowym. Szyjka słupka zwykle tak długa jak zalążnia lub od niej dłuższa, zwieńczona drobnym znamieniem[7].
Owoce
Torebki, zwykle kulisto-jajowate[9], podzielone na przegrody[7]. Otwierają się dwiema klapami, czasem dwudzielnymi[9]. Zawierają liczne, drobne nasiona[7]. Mają one kształt elipsoidalny, z podłużnymi żebrami i poprzecznymi marszczeniami na łupinie nasiennej[9].

Systematyka

Scrophularia vernalis
Scrophularia scopolii
Kwiat Scrophularia juratensis
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae)[2]. W obrębie rodziny zaliczany do plemienia Scrophularieae wspólnie z rodzajami: Antherothamnus, Nathaliella, Oreosolen i dziewanna Verbascum[10].

Wykaz gatunków[4][11]
  • Scrophularia aequilabris P.C.Tsoong
  • Scrophularia aestivalis Griseb.
  • Scrophularia alaschanica Batalin
  • Scrophularia alata A.Gray
  • Scrophularia alhagioides Attar & Joharchi
  • Scrophularia alpestris J.Gay ex Benth.
  • Scrophularia altaica Murray
  • Scrophularia amadiyana Ghaz. & Haloob
  • Scrophularia amana Lall
  • Scrophularia amgunensis F.Schmidt
  • Scrophularia amplexicaulis Benth.
  • Scrophularia arguta Aiton
  • Scrophularia atrata Pennell
  • Scrophularia atroglandulosa Grau
  • Scrophularia atropatana Grossh.
  • Scrophularia attariae Ranjbar & Rahch.
  • Scrophularia auriculata L. – trędownik uszkowaty
  • Scrophularia azerbaijanica Grau
  • Scrophularia badakhshanica Grau
  • Scrophularia badghysi Botsch.
  • Scrophularia bahorucana Zanoni
  • Scrophularia bheriensis T.Yamaz.
  • Scrophularia birmanica H.L.Li
  • Scrophularia bitlisica Lall
  • Scrophularia bosniaca Beck
  • Scrophularia botryoides Grau
  • Scrophularia botschanzevii Turak.
  • Scrophularia buergeriana Miq.
  • Scrophularia bulgarica (Stoj.) Peev
  • Scrophularia cabulica Benth.
  • Scrophularia californica Cham. & Schltdl.
  • Scrophularia calliantha Webb & Berthel.
  • Scrophularia calycina Benth.
  • Scrophularia canescens Bong.
  • Scrophularia canina L.
  • Scrophularia capillaris Boiss. & Balansa
  • Scrophularia carduchorum R.R.Mill
  • Scrophularia catariifolia Boiss. & Heldr.
  • Scrophularia charadzae Kem.-Nath.
  • Scrophularia chasmophila W.W.Sm.
  • Scrophularia chlorantha Kotschy & Boiss.
  • Scrophularia chrysantha Jaub. & Spach – trędownik złocisty
  • Scrophularia clematidifolia Eig
  • Scrophularia cooperi R.R.Mill
  • Scrophularia × costei Biau
  • Scrophularia crassicaulis Boiss.
  • Scrophularia crassipedunculata Attar & Joharchi
  • Scrophularia crassiuscula Grau
  • Scrophularia crenophila Boiss.
  • Scrophularia cretacea Fisch. ex Spreng.
  • Scrophularia cryptophila Boiss. & Heldr.
  • Scrophularia czapandaghi B.Fedtsch.
  • Scrophularia czernjakowskiana B.Fedtsch.
  • Scrophularia decomposita Royle ex Benth.
  • Scrophularia delavayi Franch.
  • Scrophularia denaensis Attar
  • Scrophularia densifolia Urb. & Ekman
  • Scrophularia dentata Royle ex Benth.
  • Scrophularia depauperata Boiss.
  • Scrophularia deserti Delile
  • Scrophularia desertorum (Munz) R.J.Shaw
  • Scrophularia dianatnejadii Ranjbar & Rahch.
  • Scrophularia diffusa Sommier & Levier
  • Scrophularia diplodonta Franch.
  • Scrophularia divaricata Ledeb.
  • Scrophularia domingensis Urb.
  • Scrophularia dshungarica Golosk. & Tzag.
  • Scrophularia duplicatoserrata Makino
  • Scrophularia edelbergii Rech.f.
  • Scrophularia edgeworthii Benth.
  • Scrophularia eggersii Urb.
  • Scrophularia elatior Wall. ex Benn.
  • Scrophularia elbursensis Bornm.
  • Scrophularia elymaitica Mozaff.
  • Scrophularia eriocalyx Emb. & Maire
  • Scrophularia erzincanica R.R.Mill
  • Scrophularia exilis Popl.
  • Scrophularia fargesii Franch.
  • Scrophularia fatmae Kandemir & Ilhan
  • Scrophularia fedtschenkoi Gorschk.
  • Scrophularia flava Grau
  • Scrophularia floribunda Boiss. & Balansa
  • Scrophularia fontqueri Ortega Oliv. & Devesa
  • Scrophularia formosana H.L.Li
  • Scrophularia frigida Boiss.
  • Scrophularia frutescens L.
  • Scrophularia galilaea Eig
  • Scrophularia gaubae Bornm.
  • Scrophularia ghahremanii Attar & Hamzehee
  • Scrophularia glabella Botsch. & Junussov
  • Scrophularia glabrata Aiton
  • Scrophularia gontscharovii Gorschk.
  • Scrophularia gorganica Rech.f.
  • Scrophularia gracilis Blakelock
  • Scrophularia grandiflora DC.
  • Scrophularia granitica Klokov & Krasnova
  • Scrophularia grayanoides M.Kikuchi
  • Scrophularia gypsicola Hub.-Mor. & Lall
  • Scrophularia haematantha Boiss. & Heldr.
  • Scrophularia henryi Hemsl.
  • Scrophularia herminii Hoffmanns. & Link
  • Scrophularia heterophylla Willd.
  • Scrophularia heucheriiflora Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
  • Scrophularia hierochuntina Boiss.
  • Scrophularia hilbigii Jäger
  • Scrophularia himalensis Royle ex Benth.
  • Scrophularia hirta Lowe
  • Scrophularia horizontalis Rech.f.
  • Scrophularia hypericifolia Wydler
  • Scrophularia hypsophila Hand.-Mazz.
  • Scrophularia hyssopifolia Boiss. & Hausskn.
  • Scrophularia ilwensis K.Koch
  • Scrophularia imerethica Kem.-Nath.
  • Scrophularia incisa Weinm.
  • Scrophularia integrifolia Pavlov
  • Scrophularia iranica Attar
  • Scrophularia ispahanica Attar & Nowrouzi
  • Scrophularia jafrii Khatoon & Qaiser
  • Scrophularia jinii P.Li
  • Scrophularia kabadianensis B.Fedtsch.
  • Scrophularia kakudensis Franch.
  • Scrophularia kamelinii Botsch. & Kurbanov
  • Scrophularia kansuensis Batalin
  • Scrophularia kermanica Ghahr. & Mirtadz.
  • Scrophularia khorassanica Attar & Joharchi
  • Scrophularia kiriloviana Schischk.
  • Scrophularia kjurendaghi Botsch. & Kurbanov
  • Scrophularia koeiei Rech.f.
  • Scrophularia koelzii Pennell
  • Scrophularia kollakii S.A.Ahmad
  • Scrophularia kotschyana Benth.
  • Scrophularia kurbanovii Botsch.
  • Scrophularia kurdica Eig
  • Scrophularia laevigata Vahl
  • Scrophularia laevis Wooton & Standl.
  • Scrophularia lanceolata Pursh
  • Scrophularia landroveri Wendelbo
  • Scrophularia laportifolia T.Yamaz.
  • Scrophularia lateriflora Trautv.
  • Scrophularia laxiflora Lange
  • Scrophularia lepidota Boiss.
  • Scrophularia leucoclada Bunge
  • Scrophularia lhasaensis D.Y.Hong
  • Scrophularia libanotica Boiss.
  • Scrophularia lijangensis T.Yamaz.
  • Scrophularia litvinovii B.Fedtsch.
  • Scrophularia longiflora Benth.
  • Scrophularia lowei Dalgaard
  • Scrophularia lucida L.
  • Scrophularia lucidaifolia Uzunh. & E.Doğan
  • Scrophularia luridiflora Fisch. & C.A.Mey.
  • Scrophularia macrantha Greene ex Stiefelh.
  • Scrophularia macrobotrys Ledeb.
  • Scrophularia macrocarpa P.C.Tsoong
  • Scrophularia macrophylla Boiss.
  • Scrophularia macrorrhyncha (Humbert, Litard. & Maire) Ibn Tattou
  • Scrophularia maharluica Ranjbar & Rahch.
  • Scrophularia mandarinorum Franch.
  • Scrophularia mandshurica Maxim.
  • Scrophularia mapienensis P.C.Tsoong
  • Scrophularia marginata Boiss.
  • Scrophularia marilandica L.
  • Scrophularia megalantha Rech.f.
  • Scrophularia mersinensis Lall
  • Scrophularia mesopotamica Boiss.
  • Scrophularia mexicana Mayfield & G.L.Nesom
  • Scrophularia minima M.Bieb.
  • Scrophularia minutiflora Pennell
  • Scrophularia modesta Kitag.
  • Scrophularia moellendorffii Maxim.
  • Scrophularia mollis Sommier & Levier
  • Scrophularia moniziana Menezes
  • Scrophularia montana Wooton
  • Scrophularia morisii Vals.
  • Scrophularia multicaulis Turcz.
  • Scrophularia musashiensis Bonati
  • Scrophularia myriophylla Boiss. & Heldr.
  • Scrophularia nabataeorum Eig
  • Scrophularia nachitschevanica Grossh.
  • Scrophularia nana Stiefelh.
  • Scrophularia nankinensis P.C.Tsoong
  • Scrophularia nervosa Benth.
  • Scrophularia nikitinii Gorschk.
  • Scrophularia ningpoensis Hemsl.
  • Scrophularia nodosa L. – trędownik bulwiasty
  • Scrophularia nudata Pennell
  • Scrophularia nuraniae Tzag.
  • Scrophularia oblongifolia Loisel. – trędownik skrzydlaty
  • Scrophularia obtusa Edgew. ex Hook.f.
  • Scrophularia olgae Grossh.
  • Scrophularia olympica Boiss.
  • Scrophularia omeri Khatoon & Qaiser
  • Scrophularia orientalis L. – trędownik wschodni
  • Scrophularia oxyrhyncha Coincy
  • Scrophularia oxysepala Boiss.
  • Scrophularia pallescens Lowe ex Menezes
  • Scrophularia pamirica (O.Fedtsch.) Ivanina
  • Scrophularia pamiroalaica Gorschk.
  • Scrophularia paphlagonica R.R.Mill
  • Scrophularia papyracea Attar
  • Scrophularia parviflora Wooton & Standl.
  • Scrophularia pauciflora Benth.
  • Scrophularia pegaea Hand.-Mazz.
  • Scrophularia peregrina L.
  • Scrophularia petraea Aitch. & Hemsl.
  • Scrophularia peyronii Post
  • Scrophularia pinardii Boiss.
  • Scrophularia pindicola Hausskn.
  • Scrophularia pluriflora Urb. & Ekman
  • Scrophularia polyantha Royle ex Benth.
  • Scrophularia potaninii Ivanina
  • Scrophularia prasiifolia Boiss. & Hausskn.
  • Scrophularia pruinosa Boiss.
  • Scrophularia przewalskii Batalin
  • Scrophularia puberula Boiss.
  • Scrophularia pulverulenta Boiss. & Noë
  • Scrophularia pumilio Lall
  • Scrophularia pyrenaica Benth. – trędownik pirenejski
  • Scrophularia racemosa Lowe
  • Scrophularia rechingeri Grau
  • Scrophularia regelii Ivanina
  • Scrophularia rimarum Bornm.
  • Scrophularia × ritae Mateo
  • Scrophularia robusta Pennell
  • Scrophularia rodinii Hamidullah
  • Scrophularia rostrata Boiss. & Buhse
  • Scrophularia rosulata Stiefelh.
  • Scrophularia rubricaulis Boiss.
  • Scrophularia rudolfii F.O.Khass., Serekeeva & Kadyrov
  • Scrophularia rupestris M.Bieb. ex Willd.
  • Scrophularia ruprechtii Boiss.
  • Scrophularia sambucifolia L.
  • Scrophularia sangtodensis B.Fedtsch.
  • Scrophularia sanguinea Grau
  • Scrophularia scabiosifolia Benth.
  • Scrophularia scariosa Boiss.
  • Scrophularia schiraziana Attar & Hatami
  • Scrophularia scoparia Pennell
  • Scrophularia scopolii Hoppe ex Pers. – trędownik omszony
  • Scrophularia scorodonia L.
  • Scrophularia serratifolia Hub.-Mor. & Lall
  • Scrophularia shulabadensis Attar & Hamzehee
  • Scrophularia singularis Rech.f.
  • Scrophularia smithii Hornem.
  • Scrophularia sosnowskyi Kem.-Nath.
  • Scrophularia souliei Franch.
  • Scrophularia spicata Franch.
  • Scrophularia spinulescens Hausskn. & Degen
  • Scrophularia sprengeriana Sommier & Levier
  • Scrophularia stenothyrsa Pennell
  • Scrophularia stewartii Pennell
  • Scrophularia striata Boiss.
  • Scrophularia strizhoviae Abdusal.
  • Scrophularia stylosa P.C.Tsoong
  • Scrophularia subaequiloba Lall
  • Scrophularia subaphylla Boiss.
  • Scrophularia sublyrata Brot.
  • Scrophularia subsessilis R.R.Mill
  • Scrophularia suffruticosa Pennell
  • Scrophularia sulaimanica S.A.Ahmad
  • Scrophularia tadshikorum Gontsch.
  • Scrophularia tagetifolia Boiss. & Hausskn.
  • Scrophularia taihangshanensis C.S.Zhu & H.W.Yang
  • Scrophularia takhtajanii Gabrieljan
  • Scrophularia talassica Tzag.
  • Scrophularia tanacetifolia Willd.
  • Scrophularia tenuipes Coss. & Durieu
  • Scrophularia thesioides Boiss. & Buhse
  • Scrophularia tortuosissima Attar & Joharchi
  • Scrophularia × towndrowii Druce
  • Scrophularia trichopoda Boiss. & Balansa
  • Scrophularia trifoliata L.
  • Scrophularia tuerckheimii Urb.
  • Scrophularia uniflora Richt. ex Stapf
  • Scrophularia urticifolia Wall. ex Benth.
  • Scrophularia valdesii Ortega Oliv. & Devesa
  • Scrophularia valida Grau
  • Scrophularia variegata M.Bieb.
  • Scrophularia vernalis L. – trędownik wiosenny
  • Scrophularia versicolor Boiss.
  • Scrophularia viciosoi Ortega Oliv. & Devesa
  • Scrophularia villosa Pennell
  • Scrophularia vvedenskyi Bondarenko & Filatova
  • Scrophularia wattii (Hook.f.) P.Li
  • Scrophularia xanthoglossa Boiss.
  • Scrophularia xylobasis Rech.f.
  • Scrophularia xylorrhiza Boiss. & Hausskn.
  • Scrophularia yoshimurae T.Yamaz.
  • Scrophularia yunnanensis Franch.
  • Scrophularia zuvandica Grossh.
  • Scrophularia zvartiana Gabrieljan

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24]  (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. ↑ a b c d Scrophularia Tourn. ex L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-11] .
  5. ↑ a b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 843, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
  6. ↑ MarianM. Rejewski MarianM., Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich, Warszawa 1996, s. 142, ISBN 83-05-12868-7 .
  7. ↑ a b c d e f g h Scrophularia Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-11] .
  8. ↑ a b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 163, ISBN 978-83-62975-45-7 .
  9. ↑ a b c d e f TadeuszT. Tacik TadeuszT., Scrophularia L., Trędownik, [w:] BogumiłB. Pawłowski (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom X, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 255 .
  10. ↑ Genus Scrophularia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-02-11].
  11. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 162. ISBN 978-83-925110-5-2.
Identyfikatory zewnętrzne:
  • EoL: 49089
  • Flora of China: 129905
  • GBIF: 3170861
  • identyfikator iNaturalist: 50809
  • IPNI: 37999-1
  • ITIS: 34030
  • NCBI: 39249
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30004970-2
  • Tela Botanica: 103124
  • identyfikator Tropicos: 40034203
  • USDA PLANTS: SCROP
  • CoL: 6458C