Wariacja (językoznawstwo)

Ten artykuł dotyczy zjawiska językowego. Zobacz też: inne znaczenia słowa „wariacja”.

Wariacja – zmienność języków i dialektów. Wariacja językowa stanowi centralny przedmiot zainteresowań badań nad praktyką językową[1]. Zjawisko to ma przeważnie charakter systematyczny: użytkownicy języka dobierają cechy wymowy, słownictwo i gramatykę w zależności od pewnych czynników pozalingwistycznych. Do tych czynników należą: cel komunikacyjny, relacja między rozmówcami, okoliczności produkcji, a także powiązania demograficzne[1].

Wariacyjność jest nieodłączną cechą języka ludzkiego, zauważalną na wszystkich jego płaszczyznach. Pod względem geograficznym i społecznym języki dzielą się na różne odmiany (dialekty regionalne i społeczne); niektóre z nich mają również swoje odmiany narodowe[2]. Zróżnicowanie regionalne (czynnik diatopiczny) jest głównym przedmiotem zainteresowań dialektologii, różnice wynikające ze stratyfikacji społecznej (czynnik diastratyczny) są natomiast obiektem badań socjolingwistyki[2]. Wariacyjność tego rodzaju prowadzi często do niezgody w kwestii akceptowalności różnych form językowych[3]: poszczególne warianty języka kierują się bowiem odmiennymi regułami (normami)[4]. Ponadto granice między różnymi kodami językowymi nie są ściśle wyznaczone – w praktyce językowej można mówić o istnieniu kontinuum[5]. Wariacja ma również charakter historyczny: każdy język podlega pewnym przeobrażeniom, umotywowanym ewolucją lub kontaktami językowymi[2].

Mówi się także o odmianach pokoleniowych, rodzinnych, związanych z płcią itp.[6]

Język przejawia wariacyjność także w wymiarze funkcjonalnym (czynnik diafazyczny), tzn. w zależności od kontekstu sytuacyjnego przybiera różne formy ukształtowania stylistycznego. Sposób operowania elementami językowymi uwarunkowany jest bowiem nie tylko preferencjami danej społeczności językowej, ale także konkretnymi okolicznościami społecznymi. Użytkownik języka, w zależności od sytuacji komunikatywnej, posługuje się różnymi środkami językowymi w celu przekazania tej samej treści[2].

Zobacz też

Zobacz hasło wariacja w Wikisłowniku

Przypisy

  1. ↑ a b RandiR. Reppen RandiR., Susan M.S.M. Fitzmaurice Susan M.S.M., DouglasD. Biber DouglasD. (red.), Using Corpora to Explore Linguistic Variation, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2002, s. vii, DOI: 10.1075/scl.9, ISBN 978-90-272-9616-0  (ang.).
  2. ↑ a b c d StellaS. Neumann StellaS., Contrastive Register Variation: A Quantitative Approach to the Comparison of English and German, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2014 (Trends in Linguistics. Studies and Monographs 251), s. 1–2, DOI: 10.1515/9783110238594, ISBN 978-3-11-023859-4  (ang.).
  3. ↑ DavidD. Crystal DavidD., A Dictionary of Linguistics and Phonetics, wyd. 6, Malden: Blackwell Publishing, 2008, s. 4, DOI: 10.1002/9781444302776, ISBN 978-1-4051-5296-9, ISBN 978-1-4443-0277-6, OCLC 7322815417  (ang.).
  4. ↑ StephanS. Elspaß StephanS., PéterP. Maitz PéterP., New Language Norm Authorities in Germany: Ideological Roots and Social Consequences, [w:] AnneA. Schröder, UlrichU. Busse, RalfR. Schneider (red.), Codification, Canons and Curricula: Description and Prescription in Language and Literature, Bielefeld: Aisthesis, 2012, s. 171–184, ISBN 978-3-89528-936-1, OCLC 829680089 [zarchiwizowane z adresu 2018-09-05]  (ang.), patrz s. 175–176.
  5. ↑ KláraK. Sándor KláraK., Secular linguistics and education: questions of minority bilingualism, „Regio: Kisebbségtudományi Szemle”, 1998, s. 141–174  (ang.), patrz s. 144.
  6. ↑ ViktorV. Elšík ViktorV., MichaelM. Beníšek MichaelM., Romani Dialectology, [w:] YaronY. Matras, AntonA. Tenser (red.), The Palgrave Handbook of Romani Language and Linguistics, Cham: Palgrave Macmillan, 2020, s. 389–427, DOI: 10.1007/978-3-030-28105-2_13, ISBN 978-3-030-28105-2, OCLC 1132422740  (ang.), patrz s. 392.