Wilfrid Sellars

Wilfrid Stalker Sellars (ur. 20 maja 1912, zm. 2 lipca 1989) – amerykański filozof, profesor University of Pittsbourgh, twórca oryginalnych teorii naturalistycznego nominalizmu, intuicjonizmu etycznego i realizmu naukowego^[1].

Zajmował się m.in. takimi problemami filozoficznymi jak konieczność kauzalna, syntetyczna wiedza a priori, intencjonalność, a przede wszystkim problemem uniwersaliów^[2]. Jego prymarnym celem było sformułowanie naukowego, naturalistycznego realizmu, który "uratowałby zjawiska"^[3].

Robert Brandom nazwał go największy filozofem amerykańskim od czasów Charlesa Sandersa Peirce'a^[4].

Urodził się w Ann Arbor w stanie Michigan z związku Roya Wooda i Helen Stalker Sellars. Ojciec był filozofem na uniwersytecie w Michigan^[5], humanistą i krytycznym realistą, proponentem ewolucyjnego naturalizmu i autorem "Manifestu humanistycznego"^[6]. Matka była tłumaczką z francuskiego^[7].

Studiował filozofię w Oxfordzie, Michigan i Buffalo i Harvardzie. Następnie wykładał w Minnesocie, Iowa, Yale, by osiąść w ostateczności w Pittsburghu. Sellars zyskał rozgłos w 1956 roku dzięki publikacji swojego eseju "Empiryzm i filozofia umysłu", będącego krytyką koncepcji umysłu i wiedzy odziedziczonej po Kartezjusza. Sellars zaatakował tam to, co nazwał "mitem tego, co dane", kartezjańskiej idei, że można mieć bezpośrednią i niepodważalną percepcyjną wiedzę o własnych doznaniach zmysłowych^[8].

W latach 1943-46 służył w amerykańskiej Marynarce Wojennej^[9].

W 1950 założył z Herbertem Feiglem Philosophical Studies, renomowane czasopismo poświęcone filozofii analitycznej^[10].

Od lat 30.XX wieku był związany z lewicą amerykańską^[11].

Pisał, że „celem filozofii jest zrozumienie, jak rzeczy, najogólniej pojęte, są ze sobą powiązane, w najszerszym sensie tego słowa” ("The aim of philosophy, abstractly formulated, isto understand how things inthe broadest possible sense of the term hand together in the broadest possible sense of the term")^[12].

Myślenie traktował jako wewnętrzny odpowiednik mowy, a filozofię jako nieprzerwany dialog^[13].

Przeszedł do historii jako krytyk tzw. „mitu danych”. Mit ten to dominujący od czasów co najmniej Kartezjusza, splot trzech idei:

(i)idei sfery epistemicznie uprzywilejowanego dostępu;

(ii)idei fundamentów wiedzy; oraz

(iii)idei znaczenia jako bytu dostępnego w uprzywilejowany sposób, stanowiącego zasadę podziału na to, co analityczne i syntetyczne^[14].

Sellars twierdził, że nasze doświadczenie zawsze jest obciążone pojęciowo ("concept-laden"), ponieważ żeby umieć użyć jednego pojęcia, musimy mieć cały arsenał pojęć ("przestrzeń logiczna pojęcia")^[15].Dodatkowo, do stosowania pojęć nie wystarczy myślenie przyczynowe, ale potrzebujemy rozpatrywać świat w kategoriach racji i uzasadnień ("przestrzeń racji")^[16].

W ontologii podkreślał, że „jeśli chodzi o opis i wyjaśnianie świata, to nauka jest miarą wszystkich rzeczy, tego, co jest, że jest, tego, czego nie ma, że go nie ma" (“in the dimension of describing and explaining the world, science is the measure of all things, of what is that it is, and of what is not that it is not")^[17]. Nauka jest tutaj ,co prawda, rozumiana w duchu Peirce'a, jednak Sellars silnie popierał realizm naukowy^[18]. Wyraził to najdobitniej w swoim "Fenomenalizmie": gdzie napisał, że: " mieć dobry powód, by opowiadać się za jakąś teorią, to ipso facto mieć dobry powód, by twierdzić, że byty postulowane przez tę teorię naprawdę istnieją"(ang. that to have good reason for espousing a theory is ipso facto to have good reason for saying that the entities postulated by the theory really exist.)^[19]

Sellars nie oddzielał ostro nauki i filozofii, uważał, że mają wspólną dziedzinę problemów. I chociaż jako badania teoretyczne mogą być bardziej lub mniej oddalone od obserwacji, są interesujące tylko o tyle, o ile mogą ostatecznie być z obserwacjami powiązane. Czasami droga do obserwacji może być, jak w fizyce teoretycznej, długa i prowadzić przez wiele teorii, ale taka droga ostatecznie musi istnieć^[20].

Jego ujęcie stanów mentalnych jako „bytów teoretycznych” jest powszechnie uważany za ważną wczesną wersję funkcjonalizmu w filozofii umysłu^[21].

W późniejszym czasie, hipoteza Sellarsa, że używamy takich bytów teoretycznych do wyjaśniania i przewidywania zachowań doczekała się rozwinięcia w traktowaniu psychologii potocznej (ang. folk psychology) jako teorii-teorii, która może być użyteczna, ale nie do końca prawdziwa. Psychologia potoczna składa się z generalizacji (praw) i terminów odnoszących się do stanów psychologicznych takich jak "ból", czy "przekonania". Takie podejście może prowadzić do wniosku, że należy zastąpić psychologię potoczną bardziej naukowym i precyzyjnym paradygmatem nauk kognitywnych (Churchlandowie, Stephen Stich).W filozofii umysłu przyjęło się takie podejście nazywać materializmem eliminacyjnym (ponieważ eliminuje z słownika takie pojęcia jak "przekonania" czy "ból" na rzecz słownika neuronauk)^[22].

W filozofii języka, Sellars podkreślał, że uchwycenie pojęcia jest opanowaniem użycia słowa, co z kolei zbliżało go do amerykańskiego pragmatyzmu^[23].

Podkreślał też, że znaczenie naszych wypowiedzi i wyrażeń nie należy utożsamiać tylko z relacjami logicznymi (wnioskowania oparte na logice formalnej). Obok formalnych relacji inferencyjnych podkreślał Sellars, istnieją też materialne relacje inferencyjne. To właśnie te ostatnie są podstawą poprawności następujących wnioskowań:

(1) Lublin położony jest na wschód od Warszawy, a zatem Warszawa położona jest na zachód od Lublina;

2) po niebie przeleciała błyskawica, więc zaraz usłyszymy grzmot.

Wnioskowania te są poprawne nie za sprawą jakiegoś formalnego schematu, lecz na mocy materialnej treści pojęć wschodu i zachodu oraz błyskawicy i pioruna, a także — być może — pojęć związanych z czasowym następstwem, zakładanych przez drugie wnioskowanie^[24].

Na podstawie tej intuicji Sellarsa, Robert Brandom rozwija całe stanowisko zwane inferencjalizmem semantycznym^[25].

W swoim wpływowym eseju "Philosophy and the Scientifc Image of Man" rozróżnił dwa ( a właściwie trzy) obrazy postrzegania świata i miejsca człowieka w nim (będące idealizacjami weberowskimi lub kantowskimi ideami regulatywnymi): obraz pierwotny, obraz manifestujący się i obraz naukowy^[26].

Sellars dążył do pogodzenie kompleksowego obrazu rzeczywistości wyłaniającego się z teoretycznych działań nauk przyrodniczych z tradycyjną koncepcją ludzi jako moralnie odpowiedzialnych podmiotów i osób z subiektywnymi przeżyciami. Jego celem był "synoptyczny obraz" dwóch konkurujących ze sobą obrazów "człowieka w świecie": "naukowego" obrazu wywodzącego się z owoców teorii oraz "naocznego" obrazu, będącego "ramą, w której człowiek spotykał samego siebie"^[27].

Inspiracją dla Sellarsa w tym zakresie mógł być artykuł Kazimierza Ajdukiewicza "Naukowa perspektywa świata"^[28][29].

Wpłynął na takich filozofów współczesnych jak Richard Rorty, John McDowell, Robert Brandom (lewica sellarsowska), czy Daniel Dennett, Ruth Millikan, Paul i Patricia Churchlandowie (prawica sellarsowska)^[30].

W Polsce badaniem życia i myśli Sellarsa zajmuję się Tadeusz Szubka i Józef Bremer, pojęcie przestrzeni racji wpłynęło na filozofię Marcina Poręby^[31].

Uważany za założyciela szkoła pittsburskiej—charakteryzującej się zainteresowaniem historią filozofii i zaangażowaniem w funkcjonalizm normatywny, czyli w przekonanie, że aby zidentyfikować coś jako przejaw zdolności pojęciowych, należy umieścić to w przestrzeni norm. Centralną ideą szkoły jest "przestrzeń racji". Wraz z Sellarsem do szkoły zalicza się także Roberta Brandoma i Johna McDowella, którzy próbują opracować implikacje tego pomysłu dla zrozumienia wiedzy, myśli, norm, języka i działania intencjonalnego^[32].

• Science, Perception, and Reality (1963),
• Philosophical Perspectives (1967),
• Science and Metaphysics: Variations on Kantian Themes (1968),
• Naturalism and Ontology (1979),
• Foundations for a Metaphysics of Pure Process (1981).
• In the Space of Reasons: Selected Essays of Wilfrid Sellars, edited by Kevin Scharp and Robert B. Brandom (2007).

• John Dewey – poglądy filozoficzne
• Richard Rorty – najważniejsze kwestie filozoficzne
• Charles Sanders Peirce
• Daniel Dennett
• Patricia S. Churchland

1. Ajdukiewicz Kazimierz, Naukowa perspektywa świata, w: Język i poznanie, t. I.
2. Brandom Robert., Między mówieniem a działaniem, PWN, 2012.
3. Chrudzimski Arkadiusz, Wiflirda Selllarsa krytyka "mitu danych", Przegląd Filozoficzny, 1998, R. VII, nr 1 (25), s.73.
4. Churchland Patricia, Neurophilosophy: Toward a Unified Science of the Mind-Brain. (1986) Cambridge, Massachusetts: The MIT Press
5. van Fraassen, Bas C., 1975, “Wilfrid Sellars on Scientific Realism,” Dialogue, 14: 606–16.
6. van Fraassen, Bas C., 1980, The Scientific Image, Oxford: Clarendon Press.
7. Matuszkiewicz Maria, Funkcja i struktura – dwie koncepcje języka w filozofii Wilfrida Sellarsa, HYBRIS nr 35(2016).
8. Poręba Marcin, Wolność i metafizyka. Eseje z filozofii pierwszej, PWN, Warszawa 2017.
9. Sellars, Wilfrid, „Empiryzm i filozofia umysłu”. Tłum. Jarosław Gryz. W: Empiryzm współczesny, red. Barbara Stanosz, 173–257. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu War-szawskiego, 1991.
10. Sellars Wilfrid, Nauka, percepcja, rzeczywistość , PWN, seria: Biblioteka współczesnych filozofów, 2023.
11. S z u b k a Tadeusz , Filozofia analityczna. Koncepcje, metody, ograniczenia, Wrocław: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej 2009, ss. 257. ISBN 978-83-229-2974-2.