Zając pustynny

Zając pustynny

Lepus tibetanus[1]
Waterhouse, 1841
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	zajęczaki
Rodzina	zającowate
Rodzaj	zając
Gatunek	zając pustynny
Podgatunek	L. t. tibetanus Waterhouse, 1841 L. t. craspedotis Blanford, 1875 L. t. stoliczkanus Blanford, 1875 L. t. pamirensis Günther, 1875 L. t. centrasiaticus Satunin, 1907
Synonimy
Lepus biddulphi Blanford, 1877[2] Lepus centrasiaticus Satunin, 1907[2] Lepus gansuicus Satunin, 1907[2] Lepus craspedotis Blanford, 1875[2] Lepus pamirensis Günther, 1875[2] Lepus stoliczkanus Blanford, 1875[2] Lepus kashgaricus Satunin, 1907[2] Lepus quercerus Hollister, 1912[2] Lepus zaisanicus Satunin, 1907[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zając pustynny, dawniej zając tybetański^[4] (Lepus tibetanus) – gatunek ssaka z rodziny zającowatych (Lepidae), występujący występujący w Azji Środkowej, północno-zachodnich Chinach i zachodniej części subkontynentu indyjskiego.

Pierwszy raz zając pustynny został opisany przez brytyjskiego przyrodnika George’a Roberta Waterhouse’a w 1841 roku w czasopiśmie naukowym „Proceedings of the Zoological Society of London”^[5].

Poszczególne pogatunki craspedotis i stoliczkanus opisane przez Williama Thomasa Blanforda, w 1875 roku były uważany za odrębne gatunki^[6]. Zając pustynny miał status osobnego gatunku 1934 roku, kiedy rosyjski zoolog Władimir Heptner dokonawszy poważnej rewizji połączył zająca szaraka, zająca stepowego, zająca pustynnego i zająca płowego w jeden takson. Z tą koncepcją nie zgadzał się rosyjski zoolog Siergiej Ogniow, będąc zdania, iż wszystkie te taksony są zbyt od siebie różne. Rosyjski zoolog I. Gromow w 1964 roku umieścił gatunek w podrodzaju Proelagus^[2].

Następnie w 1955 roku zające pustynny i stepowy umieszczono jako podgatunki zająca płowego^[2], jednak późniejsze badania umieściły jako osobne gatunki^[7][8]. Następnie oba gatunki zostały oddzielone, ale zając płowy nadal był używany jako synonim zająca płowego^[9].

Dawniej do taksonu zaliczano podgatunki centasiaticus i pamirensis; jednak badania molekularne wyjaśniły, że centasiaticus jest podgatunkiem zająca stepowego. Morfologicznie dzieli kilka cech z zającem wełnistym, ale nie z zającem stepowym^[10].

Długość ciała (bez ogona) 401–480 mm, długość ogona 87–109 mm, długość ucha 81–110 mm, długość tylnej stopy 109–135 mm, masa ciała 1,625–2,5 kg^[11].

Zając pustynny charakteryzuje się smukłą sylwetką, stosunkowo małą głową i czarno-brązowymi końcówkami uszu. Grzbietowa część ciała waha się od koloru piaskowo-żółtego, żółtobrązowego lub szarobrązowego, z jasno-czarnymi znaczeniami, z kolei pośladki są jasnoszare. Przednie łapy są białe, podobnie jak zewnętrzne powierzchnie tylnych nóg. Ogon u góry ma czarno-brązowy pas i jest biały po bokach i od spodu^[12]. Oko otoczone jest obszarem bladej skóry, a uszy są szerokie, wewnątrz pokryte kępkami włosów i zakończone czarnymi końcami. Zimą sierść staje się grubsza i przybiera piaskowo-szary kolor^[11]. Podgatunek pamirensis wykazuje również podobieństwa do podgatunków zająca stepowego: centrasiaticus i lehmanni, Jednak jego wielkość ciała mieści się pomiędzy zającami nadrzecznym i stepowym i można go odróżnić po smuklejszej sylwetce^[13].

Zasięg zająca pustynnego rozciąga się od północnego i zachodniego Pakistanu i większości Afganistanu przez wschodni Tadżykistan i południowo-wschodni Kirgistan do Mongolii i północno-wschodnich Chin. Faktyczny zasięg jest trudny do oszacowania ze względu odległy krajobraz i brak badań dotyczących tych terenów^[10].

Zając pustynny zamieszkuje trawiaste tereny i zarośla pustyni i półpustyni. Nie zajmuje alpejskich łąk ani siedlisk krzewiastych na zboczach brzegów rzek, aczkolwiek może występować na wysokościach do 3500-4000 metrów na obszarach subalpejskich^[11].

Dieta zająca pustynnego obejmuje korzenie, liście, łodygi, jagody i nasiona. Czasami żywi się także kaktusami, aby uzyskać wilgoć. Żeruje głównie o zmierzchu, ale czasami pojawia się w ciągu dnia. Podobnie jak inne zające, nie kopie sobie nory, lecz kryje się w płytkim zagłębieniu^[14].

Samice rodzą do trzech miotów rocznie, zazwyczaj w każdym miocie jest od trzech do dziesięciu młodych^[9].

W południowo-zachodnim Pamirze i obszarów granicznych między Kotliną Kaszgarską a Pamirem zając pustynny z podgatunku pamirensis krzyżuje się z zającem nadrzecznym z powodu nakładających się lub sąsiadujących obszarów. Strefa hybrydowa znajduje się między oba gatunkami wzdłuż granicy między Pamirem a Kotliną Kaszgarską, co skutkuje pewnym stopniem introgresji genetycznej i nieodróżnialnymi cechami morfologicznymi w morfologii zewnętrznej tych zajęcy. Według badań z 2024 roku mając południowo-zachodnią Kotlinę Kaszgarską jako schronienie zając nadrzeczny mógł migrować i rozprzestrzeniać się wielokrotnie w swojej historii ewolucyjnej, powodując hybrydyzację między gatunkami zająców, co prowadziło do introgresji genów i skutkowało mieszanymi relacjami między zającami na południowo-zachodnim Pamirze i jego okolicach^[15].

Zając pustynny ma szeroki zasięg występowania, jednak wielkość populacji i tendencje jej wzrostu nie są znane. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody oceniła stan ochrony gatunku jako „najmniejszej troski” z uwagi na brak rozpoznanych szczególnych zagrożeń, a jeśli populacja się kurczy, prawdopodobnie dzieje się to zbyt wolno, aby kwalifikować się do kategorii gatunków bardziej zagrożonych. W Czerwonej księdze kręgowców Chin został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski^[14].

• Paulo C. Alves, Andrew T. Smith, Klaus Hackländer, Charlotte H. Johnston: Lagomorphs: Pikas, Rabbits, and Hares of the World. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2018. ISBN 978-3-540-72446-9. (ang.).
• Gustaw Belke: Mastologia czyli historya naturalna źwierząt ssących, obejmująca opisy ich rodzajów, gatunków i odmian, etc. T. 2. Wilno: nakład autora, 1848. (pol.).
• Robert S. Hoffman, Andrew T. Smith: Order Lagomorpha. W: Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Wyd. 3. T. 1. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005. ISBN 0-8018-8221-4. (ang.).
• Sara Lado, Paulo C. Alves, M. Zafarul Islam, José C. Brito i inni. The evolutionary history of the Cape hare (Lepus capensis sensu lato): insights for systematics and biogeography.. „Heredity”. 123 (5), listopad 2019. Londyn: Nature Portfolio. DOI: 10.1038/s41437-019-0229-8. PMID: 31073237. PMCID: PMC6972951. (ang.). 
• Wen-Juan Shan, Zu-Rui Li, Hui-Ying Dai, Peng-Cheng Dong, Yu-Cong Zhang. Taxonomic status of hares (Lepus spp.) in Xinjiang, China (Lagomorpha: Leporidae): An integrative approach. „Zoologica Scripta”. 53 (3), 2024-01-02. Oxford: John Wiley & Sons Ltd. ISSN 0300-3256. (ang.). 
• Andrew T. Smith: A Guide to the Mammals of China. Princeton (New Jersey): Princeton University Press, 2010. ISBN 978-1-4008-3411-2. (ang.).
• Robert Armitage Sterndale: Natural History of the Mammalia of India and Ceylon. Kalkuta-London: Spink Thacker, 1884. (ang.).
• George Robert Waterhouse. Description of a New Species of Har from Thibet. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 9, 1841-01-27. Londyn: Red Lion Court. (ang.). 

Zobacz systematykę: desert hare w Wikispecies