Prvi krajiški partizanski odred

Prvi krajiški partizanski odred formiran je nakon novih vojno-političkih situacija na jugoslovenskom ratištu nastalih krajem 1941. godine.

Neuspjeh Pavelića i njegove NDH u pokušaju »pacifikacije« u periodu avgust-septembar 1941. godine, izrazio se u snažnom razmahu borbi i jačanju ustaničkih snaga, ali i doveo do intervencije italijanskih trupa na većem dijelu Bosanske krajine (u tzv. drugoj i trećoj okupacionoj zoni). Italijani su se najprije pojavili na području Bosanskog Grahova i Glamoča, zatim Drvara 25. septembra 1941. godine. Poslije toga su stigli na područja srezova Bosanski Petrovac, Bihać, Bosanska Krupa, Ključ, Cazin, Sanski Most i Mrkonjić-Grad.

U Bosanskom Petrovcu, Ključu i Glamoču, mada su zaposjednuti od italijanskih trupa, NDH je imala svoje organe, ali ne i u Bosanskom Grahovu i Drvaru gdje su vlast uspostavili Italijani.

Italijanski garnizoni u gradovima, po broju vojnika, bili su veoma jaki. Komunikacijama između gradova kretali su se samo u većim sastavima.

Četničko-partizanski sukob (takođe bratoubilačka borba) je bio politički i vojni sukob koji je izbio jeseni 1941, tokom ustanka u Srbiji, oko pitanja vlasti, starešinstva, jedinstvene (ili zajedničke) komande, kolaboracije i različite nacionalne politike. Dolaskom Italijana sukob se proširio i u Bosansku Krajinu.

Savetovanje u Stolicama je održano 26. septembra 1941. godine, nedaleko Krupnja. Odlučeno je da treba prići stvaranju većih slobodnih teritorija i formiranju vojnih jedinica jedinstvenih za čitavu Jugoslaviju - narodnooslobodilački partizanski odred (NOPO), koje u svom sastavu imaju bataljone i čete (80-120 boraca), kao osnovne vojne jedinice.

Na osnovu zaključaka ovog savjetovanja, kojem su prisustvovali i predstavnici rukovodstva NOP Bosne i Hercegovine, Svetozar Vukmanović Tempo i Slobodan Princip Seljo, Pokrajinski komitet KPJ i Glavni štab NOP odreda Bosne i Hercegovine su donijeli odluku da se na području Bosanske krajine formiraju tri partizanska odreda:

Prvi krajiški NOP odred za područje Grmeča (srezovi: Sanski Most, Bosanski Novi, Bosanska Krupa, Bihać), Drvar, Bosanski Petrovac, Bosansko Grahovo i Glamoč);

Drugi krajiški NOP odred za područje Kozare, odnosno, za teritoriju između rijeka Sane, Une, Save i Vrbasa,

Treći krajiški NOP odred za područje Janja, Plive, Jajca, Mrkonjić-Grada, Ribnika, Manjače i centralne Bosne.

Član Pokrajinskog komiteta KPJ Đuro Pucar, koji je ilegalno iz Banja Luke rukovodio ustankom u Bosanskoj krajini, sredinom oktobra 1942 saopštio je rukovodstvu ustanka Drvarskog područja na sastanku kod sela Prekaja (Drvar) odluku o rasformiranju Drvarske brigade i Krajinske divizije, i odluku o formiranju tri krajiška NOP odreda. Prisutnima je saopštio da Štab Prvog KNOP odreda sačinjavaju: Ljubo Babić, komandant, Velimir Stojnić, politički komesar, Vojo Todorović zamjenik komandanta i dr Moni Levi, zamjenik političkog komesara. Istovremeno im je saopštio da Štab Prvog KNOP odreda treba da se s drvarskog područja prebaci na sektor Grmeča,

I Štab Drvarske brigade, imajući u vidu ulazak Italijana u Drvar, ustaša i domobrana na Oštrelj, zatim, italijanska reokupaciju Drvara, Petrovca, Bihaća, Ključa i još nekih gradova, konstatovao je da se situacija znatno izmijenila. Uz to, došlo je do osjeke ustanka i osipanja boraca, što je bio jedan od razloga da se jedinice, kako bi se očuvale, pomjere dalje od svog kraja, prije svega, na područje Podgrmeča. Drugi razlog je pružanje pomoći i podrške podgrmečkim jedinicama i ustanku koji je bio u razvoju i usponu. Treći razlog je ekonomska prednost Podgrmeča u odnosu na kraj oko Drvara i Petrovca. Dolaskom jedinica u Podgrmeč stvoreni su uslovi da vojnički i politički ojačaju snage NOP na ovom području

I Štab Prvog krajiškog NOP odreda, čim se početkom novembra 1941 prebacio s područja Drvara u Podgrmeč, naredio je da neke čete iz okoline Drvara i Petrovca pođu njegovim primjerom. Tako ojačane snage na Podgrmeču ornogućiće veća dejstva prema naseljima i željezničkim prugama u dolinama rijeka Une i Sane.^[1]

Odred se sastojao od tri bataljona u vrijeme formiranja:^[2]

Prvi bataljon - Sanski, Štab bataljona: komandant Mihajlo Škundrić, politički komesar Pero Morača, zamjenik komandanta Milančić Miljević;

Drugi bataljon - Krupski: Štab bataljona: komandant Vojo Todorović, politički komesar Slobodan Marjanović, zamjenik komandanta Mićo Kolundžija;

Treći bataljon - Petrovačko-bihaćki: Štab bataljona: komandant Slavko Rodić, politički komesar Ilija Došen, zamjenik komandanta Nikola Karanović. Držao je položaje oko Bosanskog Petrovca, koji je bio blokiran, kao i položaje prema Bihaću na liniji Ripač - Pritoka - Grabež

Prva četa - Drinićka (Prva petrovačka): komandir Milan Zorić, politički komesar Gojko Trikić. Formirana je 1941.

Druga četa - Suvajsko-vođenička: komandir Zdravko Čelar, politički komesar Jovo Medić, zamjenik komandira Marko Jokić, zamjenik političkog komesara Đuro Pećanac Đurekan. Formirana je 1941.

Treća četa - Krnjeuška: komandir Lazo Atlagić, politički komesar Savo Batinica, zamjenik komandira Simo Krčmar, zamjenik političkog komesara Pero Vranješ

Četvrta četa - Vrtočka: komandir Milan Atlagić, politički komesar Milan Vukša, zamjenik komandira Vaso Pilipović, zamjenik političkog komesara Lazo Radošević. Organizovana je krajem januara, a smotru je izvršio dr Mladen Stojanović u Bjelaju, prvih dana februara 1942. godine.

Peta četa - Vakufska: komandir Mihajlo Kerkez Maćuka, politički komesar Milan Trninić, zamjenik komandira Nikola Vojnović. Formirana je 1941.

Šesta četa - Bihaćka: komandir Gojko Došenović, politički komesar Pavle Mašanović, zamjenik komandira Sajo Grbić, zamjenik političkog komesara Vojo Stanarević Formirana je 1941.

Sedma četa - Omladinska: komandir Svetko Kačar, politički komesar Jovo Pavić, zamjenik komandira Drago Đukić, zamjenik političkog komesara Vasilije Kecman. Omladinska četa je formirana drugom polovinom januara 1942. godine.

Četvrti bataljon - Drvarsko-grahovski, formiran početkom januara 1942: Štab bataljona: komandant Milutin Morača, politički komesar u prvo vrijeme Ljubo Babić, kasnije Simo Tadić, zamjenik komandanta Milan J. Bosnić, zamjenik političkog komesara Ilija Materić.

Peti bataljon - »Starac Vujadin« bio je u sastavu odreda do januara 1942. god. a onda je po odluci PK KPH za Dalmaciju, ušao u sastav 4. operativne zone Hrvatske i u njenom sastavu ostao do 20. avgusta 1942. Po odluci VŠ NOV i POJ vraćen je sastav krajiških jedinica, odnosno u sastav Petog KNOP odreda. Štab bataljona bio je: komandant Cvijo Oreščić, politički komesar Miro Višić, zamjenik komandanta i operativni oficir Marko Mrvić, zamjenik političkog komesara Košta Pajčin.

Neposredno prije izdvajanja Petog krajiškog NOP odreda u februaru 1942. god. odred je raspolagao sa:

• pušaka – 1730
• puškomitraljeza – 50
• teških mitraljeza – 13
• topova – 3
• bataljona – 5
• četa – 23
• boraca – oko 2000

Kada je na Skendervakufskoj konferenciji, 21-22. februara 1942, donijeta odluka da se za drvarski okrug formira poseban odred - Peti KNOP odred, u njegov sastav su ušli bataljoni: Petrovački, Drvarski i Grahovski. Iz dotadašnjeg Petrovačko-bihaćkog bataljona izdvojena je Bihaćka četa i uključena u Krupski bataljon Prvog KNOP odreda. Tada je, početkom marta 1942. godine, Prvi KNOP odred, sada samo za područje Podgrmeča, imao samo dva bataljona: Sanski i Krupski. Međutim, tokom narednih mjeseci, marta-juna, on će znatno ojačati i formirati još dva bataljona, a nešto kasnije još jedan.

Od boraca Prvog krajiškog NOP odreda formirana je 27. februara 1942. četa sa 107 boraca, od kojih 63 sa područja sanskog, krupskog, novskog i bihaćkog sreza, 38 sa petrovačkog sreza i 6 boraca od Drvara. Komandir čete bio je Zdravko Čelar. Četa je ušla u sastav Krajiškog proleterskog bataljona, formiranog u Čelincu 25. marta 1942. Za komandanta Bataljona određen je Zdravko Čelar, a za političkog komesara Esad Midžić. Teška vojnopolitička situacija onemogućila je odlazak bataljona na Romaniju u sastav Prve proleterske udarne brigade, već je skoro četiri mjeseca vodio danonoćne borbe u centralnoj Bosni, izgubio dosta boraca, među kojima i Zdravka Čelara i Esada Midžića, i sa 110 boraca prebacio se u Slavoniju.

Sporazumom između Italije i Njemačke došlo je do povlačenja italijanskih trupa iz tzv. Treće zone, u koju je spadalo i područje Prvog KNOP odreda, odnosno Podgrmeč. Italijanske trupe najprije su napustile Bosansku Krupu, 23. marta 1942, Ključ - 5. maja; Petrovac - 25. maja, Bihać - 12. juna i Drvar - 1. jula i otišle u Grahovo i dalje. Namjesto italijanskih trupa, teritoriju Bosanske krajine zaposjedaju njemačke okupacione jedinice i znatno jače reorganizovane domobranske i ustaške jedinice.

Ljeta 1942. godine, Prvi KNOP odred postao je brojno najjači partizanski odred sa 2411 boraca, a u oktobru 1942 prerastao je u Šestu krajišku NOU brigadu, tada brojno najjaču partizansku brigadu. Podgrmeč je čitav rat bio značajno središte narodnooslobodilačke borbe, a događaji iz tog vremena bili su inspiracija Branku Ćopiću za mnoga njegova djela

Portal NOB

• Vojna enciklopedija (knjiga sedma), Beograd 1974. godina.

• p
• r
• u

Partizanski odredi Jugoslavije

Partizanski odredi iz Bosne i Hercegovine • Partizanski odredi iz Vojvodine • Partizanski odredi sa Kosova i Metohije • Partizanski odredi iz Makedonije • Partizanski odredi iz Slovenije • Partizanski odredi iz Srbije • Partizanski odredi iz Hrvatske • Partizanski odredi iz Crne Gore * Spisak partizanskih odreda u Jugoslaviji