Son kullanma tarihi

Son kullanma tarihi ya da miat, bir ürünün daha öncesinde tüketilmesi veya kullanılması gerektiğini belirten tarihtir. Söz konusu bir gıda ise, o tarihe kadar tüketilmesi gerektiğini belirtir. Yasa gereği veya çabuk bozulan mallar için öngörülen raf ömrünü dolduran bir şey kullanılmamalıdır.^[1] Son kullanma tarihleri, başta gıda ürünleri olmak üzere çeşitli ürünlere uygulanır ve gıda güvenliğinde önemli yer tutar.

İsteğe bağlı son kullanma tarihleri de şirketler tarafından ürün kuponlarına, promosyon tekliflerine ve kredi kartlarına yaygın olarak uygulanır. Bu bağlamlarda son kullanma tarihi, ticari nedenlerle ya da özellikle güvenlik nedeniyle kullanılır.^[2]

Son kullanma tarihinin yasal tanımı ve kullanımı, ülkeler ve ürünler arasında farklılık gösterir. Son kullanma tarihi geçmiş gıda, kimyasal ve ilaç gibi maddelerin kullanımı sağlık sorunlarına, hatta ölüme veya zehirlenmeye yol açabilir.

Gıda ürünlerine yönelik tarih etiketlemeleri, ilk olarak 1950'lerde Marks & Spencer tarafından başlatılmıştır. Ancak bu uygulama, 1970'lere kadar geniş çapta kabul görmemiştir. 1970'lerde tüketicilerin gıdaların tazeliği ve güvenliği konusunda daha fazla bilgi talep etmeye başlamasıyla birlikte, tarih etiketlemeleri yaygınlaşmıştır ^[3]

ABD

ABD'de gıda tarih etiketlemesi konusunda federal bir standart bulunmamakla birlikte, bazı eyaletler kendi düzenlemelerini uygulamaktadır.^[4] İlk olarak 1938'de çıkarılan Federal Gıda, İlaç ve Kozmetik Yasası (FD&C Act)^[5], gıdaların güvenli ve doğru etiketlenmesini zorunlu kıldı. 1970'lerde, son kullanma tarihi uygulamaları yaygınlaşmaya başladı, ancak federal düzeyde zorunlu bir standart yoktu. Bu nedenle, eyaletler kendi düzenlemelerini getirdi. 1985'te USDA, özellikle et ve kümes hayvanları için tarih etiketlemesi konusunda kılavuzlar yayımlamıştır

Avrupa Birliği

AB'de 1980'lerde başlatılan düzenlemelerle birlikte, 1989'da kabul edilen 89/395/EEC Direktifi^[6], gıdaların son kullanma tarihi veya tavsiye edilen tüketim tarihinin etiketlerde belirtilmesini zorunlu kılmıştır. 2011'de kabul edilen Gıda Bilgi Yasası (Regulation (EU) No 1169/2011) ile bu düzenlemeler daha da detaylandırılmıştır.^[7]

Japonya

Japonya'da son kullanma tarihi ve tavsiye edilen tüketim tarihi arasında net bir ayrım yapılır. "Shoumikigen" (son kullanma tarihi) genellikle süt ürünleri, et ve deniz ürünleri gibi çabuk bozulan gıdalar için kullanılırken, "Shouhikigen" (tavsiye edilen tüketim tarihi) daha uzun raf ömrüne sahip gıdalar için kullanılır.^[8]

Avustralya

Avustralya'da, son kullanma tarihi ve en iyi tüketim tarihi ("best before") arasında ayrım yapılır. Son kullanma tarihi, belirli bir tarihten sonra tüketilmemesi gereken gıdalar için kullanılırken, en iyi tüketim tarihi, gıdanın kalitesinin en yüksek olduğu dönemi belirtir, ancak bu tarihten sonra tüketilmesi genellikle güvenlidir.^[9]

Kanada

Kanada'da son kullanma tarihleri, özellikle bebek mamaları ve beslenme takviyeleri gibi bazı ürünler için zorunludur. Diğer gıdalar için ise tavsiye edilen tüketim tarihi kullanılır ve bu tarihler gıdanın tazeliği ve besin değerinin korunması için bir kılavuz niteliğindedir.^[10]

Türkiye

Türkiye'de gıda etiketlemesi ve son kullanma tarihi belirleme zorunluluğu, 1995 yılında yürürlüğe giren Gıda Kanunu ^[11] ile başlamış ve 2011 yılında 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ile daha da detaylandırılmıştır.^[12] 2017 yılında ise Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği ile gıdaların son kullanma tarihinin etiketlerde belirtilmesi zorunlu hale getirilmiştir ^[13]

Son kullanma tarihine dikkat etmek önemlidir çünkü:

• Gıda güvenliğini sağlar: Son kullanma tarihi geçmiş gıdalar, bakteri ve diğer mikroorganizmaların üremesi için uygun ortam sağlayabilir. Bu mikroorganizmalar, gıdayı bozarak hastalığa neden olabilir.
• Besin değerini korur: Gıdalar zamanla besin değerlerini kaybeder. Son kullanma tarihi geçmiş gıdalar, besin değeri açısından daha az faydalı olabilir.
• Tadı korur: Gıdalar zamanla tadını kaybeder. Son kullanma tarihi geçmiş gıdalar, daha az lezzetli olabilir.

Son kullanma tarihleri genellikle gıda, ilaç ve çeşitli kimyasallarda bulunurken, metal, taş, su gibi maddelerde bulunmaz.

TETT yani tavsiye edilen tüketim tarihi ile sıklıkla karıştırılır. Aralarındaki en büyük fark, son kullanma tarihi geçmiş ürünlerin kullanılması sonucunda sağlık sorunlarına neden olabilecekken, TETT geçmiş ürünlerin kullanılması sadece beklenen etkiyi görememek veya gıdalarda istenen tadı alamama gibi sonuçlara neden olur.

Bu madde bir taslaktır. Bu maddeyi geliştirerek veya özelleştirilmiş taslak şablonlarından birini koyarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.