Trans-Hazar Hükûmeti
Trans-Hazar Geçici Hükûmeti Закаспийское временное правительство | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1918–1920 | |||||||||
 Bayrak | |||||||||
 Trans-Hazar Geçiçi Hükûmeti'ni gösteren harita | |||||||||
| Tür | Geçici hükümet | ||||||||
| Başkent | Aşkabat | ||||||||
| Liderler | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | Türkmenistan | ||||||||
Trans-Hazar Geçici Hükûmeti ya da Hazar Ötesi Hükümeti (1918 - Temmuz 1919), 1918 yılında Trans-Hazar Demiryolu işçileri tarafından kurulan "Menşevik-Sosyalist Devrimci"[1] bir koalisyondu. Merkezi Aşkabat, Trans Hazar Oblastı'nda bulunuyordu.
Kuruluşu
Şubat 1918'de Türkmen Milli Ordusu'nun (TSK) kurulmasıyla birlikte yerel Türkmen nüfusu arasında özerklik duyguları gelişiyordu. Bundan endişe duyan Bolşevik Aşkabat Sovyeti, Taşkent Sovyeti lideri Fyodor Kolesov'a askeri destek için başvurdu ve 17 Haziran 1918'de Rus çoğunluklu şehirde silah altına alınan tüm erkeklerin sayımını yapacağını ilan etti. Ancak bu iki gün sürecek bir ayaklanmaya yol açtı.
Taşkent Sovyeti, V. Frolov liderliğindeki bazı Kızıl Muhafızları ve 24 Haziran'da gelen ve TSK'nın çekirdeği olan Türkmen Süvari Bölüğünü silahsızlandıran bir Çeka birliğini gönderdi.[2] Frolov, sıkıyönetim ilan etti ve kendisine bir arzuhal sunmaya çalışan demiryolu işçilerinden oluşan bir heyetin beş üyesini bizzat vurdu.[3] Bolşevikler, kontrolü yeniden tesis etmeye devam etmek için Kızılarbat'a ilerledi, ancak yerel demiryolu işçileri olayları duymuş ve silahlanmıştı. Frolov ve bazı korumaları vuruldu ve geri kalanlar silahsızlandırıldı.[4]
Aşkabat Komitesi
14 Temmuz 1918'de Menşevikler ve Sosyal Devrimciler tarafından Taşkent Bolşeviklerine karşı başarılı bir isyanın ardından Aşkabat Yürütme Komitesi kuruldu. Bu komite Kasım 1918'de Trans-Hazar Geçiçi Hükûmeti adını aldı, ancak genellikle Trans-Hazar Hükûmeti olarak anılır. Başta gelen liderlik kadrosu şu kişilerden oluşuyordu;[5]
- Fyodor Funtikov, Sosyalist Devrimci işçi, hükûmet başkanı
- Vladimir Dhokov, demiryolu işçisi
- D. Kurilov, demiryolu işçisi
- L. A. Zimen, öğretmen ve şarkiyatçı, Dışişleri Bakanı
Askerî harekâtlar
Komitenin Ermeni ve Rus birliklerinden oluşan yaklaşık 1000 silahlı adamı vardı. İngilizlerin bu güçler hakkındaki düşünceleri pek de övgü dolu değildi. General Wilfrid Malleson, İngiliz Hükûmeti tarafından Bolşevik güçlere direnmek üzere görevlendirilmiş ve Hindistan'dan sınır ötesine bir makineli tüfek timi göndererek Trans-Hazar güçlerine yardım etmişti. Bu ekip, Trans-Hazar güçlerinin çatışmanın başlarında Bolşevikler tarafından tamamen yok edilmesini engellemiştir.
Malleson, daha sonra Malleson harekâtı olarak anılmaya başlanan göreve yardımcı olması için bir İngiliz-Hint birliği gönderdi. İngiliz-Hint ve Trans-Hazar birlikleri daha sonra Bolşeviklerle başarılı bir şekilde çatışmaya girerek onları bazı büyük şehirlerin dışına itti.
Hükümet zayıf bir konumdaydı. Ekonomisi yoktu ve yönetimi devraldığında Sovyetlerden aldığı parayla varlığını sürdürüyordu. Ana ekonomi pamuğa dayanıyordu, ancak bunu ihraç edecek hiçbir aracı yoktu. İngiliz ordusunun kullandığı ve ödemeyi vaat ettiği gıda için bile İngilizlerden büyük ölçüde fon istedi ama alamadı.
Bakü Komiserlerinin infazı
20 Eylül 1918 gecesi, Fyodor Funtikov liderliğinde, Bakü'den gemiyle Türkmenistan'ın Krasnovodsk şehrine kaçan 26 Bakü Komiserini idam ettiler.
Aralık 1918 krizi
Aralık 1918'de Trans-Hazar Hükûmeti'nde kriz yaşandı. Hükümet, başkenti kontrol edemediğini düşünerek İngilizlerden yardım istedi ve İngilizler de buraya asker göndererek yardımcı oldu. Ancak Hükümet kırılgandı ve Malleson'ın görüşüne göre güçleri ve halkı üzerinde en iyi ihtimalle zayıf bir otoriteleri vardı. Ayrıca, Malleson fon sözü vermiş ve bunları yerine getirmemişti. Halk protestolara başladı ve Komite istifa etti. Yerine Teague-Jones tarafından atanan başka bir komite getirildi. Yeni komite sonunda Anton Denikin'in güneydeki Beyaz ordusunun etkisi altına girdi ve Trans-Hazar'ları desteklemek için gelerek Ocak 1919'da Beyaz Türkistan Ordusu'nu kurdu. Ancak aynı yıl İngilizler geri çekilince Bolşevikler saldırıya geçti ve Trans-Hazar güçlerini yenilgiye uğrattı. 1920'ye gelindiğinde Taşkent Sovyeti bölgenin kontrolünü yeniden ele geçirmişti ve Trans-Hazar Hükûmeti artık yoktu.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ C. H. Ellis, Letters: Baku Commissars, The Times, 10 October 1961.
- ^ Introduction 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Alan Fisher, Matrix Education, accessed 21 October 2009
- ^ The Times, The Fighting In Trans-Caspia, 3 March 1919
- ^ The British Intervention in Transcaspia, 1918-1919 by C. H. Ellis, University of California Press, 1963 p26
- ^ The British Intervention in Transcaspia, 1918-1919 by C. H. Ellis, University of California Press, 1963 p27
