Phụ nữ ở Athens Cổ điển

Kể từ những năm 1970, đời sống của phụ nữ ở Athens Cổ điển đã và đang là chủ đề nghiên cứu quan trọng thuộc lĩnh vực hàn lâm cổ điển. Kiến thức về cuộc đời của phụ nữ Athens được lấy từ rất nhiều nguồn. Đa số trong đó là các văn liệu cổ: các vở bi kịch, vở hài kịch, và các bài diễn văn; rồi được bổ khuyết bằng cứ liệu khảo cổ, ví dụ như bảng kim thạch và đồ gốm cổ. Tuy nhiên, tất cả những nguồn đó được tạo bởi — và phần lớn dành cho — riêng đàn ông: không có một nguồn nhân chứng nào là phụ nữ để lại lời thuật về chính cuộc đời họ.

Trẻ em gái ở Athens Cổ điển không được giáo dục khoa cử tử tế, mà thường được mẹ chúng dạy cách đảm đang công việc nội trợ. Con gái Athens được cưới gả khá sớm, thường là với đàn ông lớn tuổi hơn. Sau khi kết hôn, phụ nữ Athens có hai vai trò chính, đó là sinh đẻ và đảm trách nội trợ. Một phụ nữ Athens lý tưởng không lai vãng ở chốn công cộng hoặc giao tiếp với đàn ông không quen biết. Tuy vậy, tư tưởng này chỉ phổ biến ở những gia đình phú quý giàu sang; chứ ở hầu hết các hộ gia đình khác, phụ nữ phải đi chợ cũng như lấy nước để nấu ăn và giặt giũ, công việc mà chắc chắn khiến họ phải tới lui những chốn công cộng và tiếp xúc với người khác.

Về mặt pháp lý, quyền phụ nữ ở Athens Cổ điển cực kỳ hạn chế. Họ bị cấm tiệt tham gia chính sự và không có quyền đại diện cho bản thân trước pháp luật, song điều này có vẻ không áp dụng cho phụ nữ metic. Phụ nữ không được phép trao đổi tiền quá mức đã định, song vẫn có nhiều trường hợp ngoại lệ. Ở những hộ gia đình nghèo, phụ nữ cũng phải làm việc để kiếm sống. Họ bị hạn chế khả năng sở hữu tài sản, mặc dù được sở hữu của hồi môn, và có khả năng được lĩnh tài sản thừa kế.

Bình diện đời sống dân sự mà phụ nữ Athens được tự do tham gia nhất đó là những việc liên quan đến tâm linh và tôn giáo. Cùng với các buổi lễ dành riêng cho phụ nữ, họ cũng có thể tham dự các buổi lễ có cả đàn ông. Phụ nữ có vai trò rất đáng kể trong Đại lễ Panatheneia hằng năm. Ngoài ra, họ cũng là một phần không thể thiếu trong các nghi lễ tâm linh tại gia.

Ghi chép lịch sử

Nguồn cứ liệu

Không thể chối cãi rằng tuyển tập các văn liệu-sách vở hiện có chưa thực sự cho ta một cái nhìn toàn cảnh về xã hội Hy Lạp.
— John J. Winkler, The Constraints of Desire: The Anthropology of Sex and Gender in Ancient Greece^[2]

Các nguồn chính về đời sống phụ nữ ở Athens Cổ điển thuộc các lĩnh vực văn học, chính trị, pháp lý,^[3] và nghệ thuật.^[4] Do phụ nữ được thể hiện khá thường xuyên trong các tác phẩm văn học, có thể lầm tưởng cho rằng ta biết rất nhiều về đời sống và trải nghiệm của phụ nữ Athens thuở xưa.^[5] Tuy vậy, số bằng chứng văn học còn tồn tại đều được viết bởi đàn ông: các sử gia không thể nào biết được đức tin và trải nghiệm của phụ nữ Athens Cổ điển.^[5] Chính vì thế, nhà nhân học John J. Winkler từng bình chú trong cuốn The Constraints of Desire rằng "phần lớn tư liệu còn sót lại không thể được chấp nhận ngay một cách hời hợt khi chúng nhắc đến phụ nữ".^[6]

Theo Sarah Pomeroy, "các vở bi kịch không thể được dùng làm nguồn độc lập cho cuộc đời của một người phụ nữ bình thường"^[7] bởi lẽ vị thế của người phụ nữ trong bi kịch bị chi phối bởi vai trò của họ trong các thần thoại cổ xưa mà tác giả lấy cảm hứng.^[8] Dẫu vậy, bài luận với nhan đề "The Position of Women in Athens in the Fifth and Fourth Centuries" (1925) của A. W. Gomme vẫn dựa phần lớn vào các nguồn bi kịch, và biện minh rằng các nhân vật nữ trong đó đều phỏng theo phụ nữ đương thời.^[9] Tính chính thống của các nguồn hài kịch cũng đã bị đặt nghi vấn. Pomeroy bình rằng, bởi lẽ chúng ít bị ảnh hưởng bởi các thần thoại về anh hùng anh thư, nên có thể coi hài kịch đáng tin cậy hơn bi kịch về mặt sử học.^[7] Thế nhưng Gomme cũng cực lực chỉ trích việc lấy Hài kịch Cổ làm bằng chứng cho cuộc sống thường nhật của người xưa "bởi lẽ, theo ông Aristophanes, điều gì mà chẳng xảy ra được".^[10]

Nguồn cứ liệu lớn thứ hai ta có thể dựa vào để tái dựng cuộc sống của phụ nữ ở Hy Lạp cổ đại là các thư tịch diễn văn pháp lý. Vì nhiều trong số đó đề cập đến quyền thừa kế tài sản, chúng đóng vai trò là những sử liệu vô giá ghi lại thái độ của người Athens xưa đối với giới tính và gia đình.^[11] Tuy vậy, ta vẫn cần phải cẩn trọng khi dùng những nguồn kiểu này bởi lẽ các phiên tòa Athens cổ điển thực chất là "những cuộc đối đầu hùng biện về bản chất",^[12] theo đó bộc lộ tư tưởng của người xưa đối với giới tính, gia đình, và nội trợ.^[11] Những bài diễn văn này cũng chứa rất nhiều sự tham chiếu, thậm chí trích đoạn, các luật Athens đã thất truyền. Chẳng hạn như bài diễn văn giả-Demosthenes Chống Neaera, trong đó bao gồm luật xử ngoại tình không còn được lưu giữ ở bất kỳ nơi nào khác.^[13]

Bằng chứng khảo cổ học và hình tượng học cung cấp cho ta một cái nhìn sâu sắc hơn hẳn bằng chứng văn tịch. Nghệ nhân Athens xưa kia được biết là cũng bao gồm cả tầng lớp metic.^[14] Một số sản phẩm nghệ thuật có thể được tạo ra bởi phụ nữ và trẻ em.^[14]

Hướng tiếp cận

Trước thế kỷ 20, trong một số trường hợp muộn tới tận những năm 1940, các nhà sử học vẫn thường chỉ hời hợt xem xét sử liệu để rút ra những kết luận về cuộc sống của phụ nữ.^[15] Phải tới giữa thế kỷ 20 thì phương pháp nghiên cứu mới có nhiều tiến triển.

Tuổi thơ

Tỉ lệ trẻ sơ sinh tử vong ở Athens cổ điển rất cao; ước tính xấp xỉ 25% ngay lúc sinh và không lâu sau lúc sinh.^[16] Ngoài rủi ro sảy thai, người Athens xưa còn có tập tục giết trẻ sơ sinh; theo Sarah Pomeroy, bé gái thường bị giết bỏ nhiều hơn là bé trai.^[17] Donald Engels biện luận rằng tỉ lệ giết bé gái cao là điều "bất khả dĩ về mặt nhân khẩu",^[18] song nhiều nhà nghiên cứu đã bác bỏ lập luận này.^[19]^{[chú thích 1]} Tuy các học giả đã nỗ lực xác định chính xác tỉ lệ giết trẻ gái sơ sinh, Cynthia Patterson cho rằng cách tiếp cận này là lầm lối; thay vào đó bà mong muốn các học giả tìm hiểu sâu hơn về tầm quan trọng của tập tục này đối với xã hội Athens, cũng như các ảnh hưởng nó đối với xã hội ấy.^[21]

Janet Burnett Grossman nhận thấy rằng bé gái cũng có vẻ được tưởng niệm thường xuyên như bé trai trên các bia mộ Attic còn sót lại, song nhiều học giả trước đó khẳng định bé trai được tưởng niệm thường xuyên gấp hai lần.^[22] Nếu sống sót qua giai đoạn sơ sinh, trẻ em ở Athens cổ điển sẽ được đặt tên trong một nghi lễ (dekate) kéo dài mười ngày sau sinh.^[23] Các lễ mừng tuổi về sau thường xoay quanh bé trai nhiều hơn.^[24]

Trẻ em gái ở Athens cổ điển bắt đầu có kinh nguyệt khi lên 14 tuổi, cũng là thời điểm chúng xuất giá.^[25] Người Athens xưa thương tiếc những bé gái mất trước tuổi lấy chồng vì chưa kịp chạm mốc trưởng thành. Các bình tùy táng dành cho trẻ em gái ở Athens cổ điển thường khắc họa chúng vận đồ cưới, và thường được chế tạo theo kiểu mẫu loutrophoroi - dạng bình đựng nước để dội tắm trước đám cưới.^[26]

Đời sống gia đình

Hôn nhân

Xem thêm

Quan điểm của Aristoteles về phụ nữ
Hy Lạp cổ điển
Gynaeconomi
Hình tượng phụ nữ trong bi kịch Athens
Phụ nữ ở Sparta cổ đại
Phụ nữ ở Hy Lạp

Chú thích

^ Ví dụ, Mark Golden chỉ ra rằng lập luận của Engels cũng có thể được áp dụng cho các xã hội tiền công nghiệp có tục giết trẻ gái sơ sinh khác trên thế giới, do vậy điều đó không thể nào hợp lý được.^[20]

Tham khảo

^ Osborne 1997, tr. 4
^ Winkler 1989, tr. 19
^ Gould 1980, tr. 39
^ Gomme 1925, tr. 6
^ ^a ^b Gould 1980, tr. 38
^ Winkler 1989, tr. 5
^ ^a ^b Pomeroy 1994, tr. x
^ Pomeroy 1994, tr. 93–94
^ Pomeroy 1994, tr. 59
^ Gomme 1925, tr. 10
^ ^a ^b Foxhall 2013, tr. 18
^ Gagarin 2003, tr. 198
^ Johnstone 2002, tr. 230, n. 3
^ ^a ^b Beaumont 2012, tr. 13
^ Foxhall 2013, tr. 4
^ Garland 2013, tr. 208
^ Pomeroy 1994, tr. 69
^ Engels 1980, tr. 112
^ Patterson 1985, tr. 107
^ Golden 1981, tr. 318
^ Patterson 1985, tr. 104
^ Grossman 2007, tr. 314
^ Noy 2009, tr. 407
^ Garland 2013, tr. 210
^ Pomeroy 1994, tr. 68
^ Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên Pomeroy94-62

Thư mục

Akrigg, Ben (2015). “Metics in Athens”. Trong Taylor, Claire; Vlassopoulos, Kostas (biên tập). Communities and Networks in the Ancient Greek World. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780198726494.
Arthur, Marylin B. (1976). “Classics”. Signs. 2 (2): 382–403. doi:10.1086/493365. S2CID 225091578.
Bakewell, Geoffrey (2008). “Forbidding Marriage: "Neaira" 16 and Metic Spouses at Athens”. The Classical Journal. 104 (2).
Beaumont, Lesley A. (2012). Childhood in Ancient Athens: Iconography and Social History. New York: Routledge. ISBN 9780415248747.
Behlman, Lee (2003). “From Ancient to Victorian Cultural Studies: Assessing Foucault”. Victorian Poetry. 41 (4): 559–569. doi:10.1353/vp.2004.0001. S2CID 143691079.
Blok, Josine H. (2009). “Perikles' Citizenship Law: A New Perspective”. Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte. 58 (2).
Brock, Roger (1994). “The Labour of Women in Classical Athens”. The Classical Quarterly. 44 (2): 336–346. doi:10.1017/S0009838800043809.
Burkert, Walter (1992). “Athenian Cults and Festivals”. Trong Lewis, David M.; Boardman, John; Davis, J. K.; và đồng nghiệp (biên tập). The Cambridge Ancient History. V (ấn bản 2). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521233477.
Cantarella, Eva (2005). “Gender, Sexuality, and Law”. Trong Gagarin, Michael; Cohen, David (biên tập). The Cambridge Companion to Greek Law. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521521598.
Carey, Christopher (1995). “Rape and Adultery in Athenian Law”. The Classical Quarterly. 45 (2): 407–417. doi:10.1017/S0009838800043482.
Cohen, David (1989). “Seclusion, Separation, and the Status of Women in Classical Athens”. Greece & Rome. 36 (1): 3–15. doi:10.1017/S0017383500029284.
Cohn-Haft, Louis (1995). “Divorce in Classical Athens”. The Journal of Hellenic Studies. 115: 1–14. doi:10.2307/631640. JSTOR 631640.
Davis, J. K. (1992). “Society and Economy”. Trong Lewis, David M.; Boardman, John; Davis, J. K.; và đồng nghiệp (biên tập). The Cambridge Ancient History. V (ấn bản 2). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521233477.
Dillon, Matthew (2002). Girls and Women in Classical Greek Religion. New York: Routledge. ISBN 0415202728.
Dover, K. J. (1973). “Classical Greek Attitudes to Sexual Behaviour”. Arethusa. 6 (1).
Engels, Donald (1980). “The Problem of Female Infanticide in the Greco-Roman World”. Classical Philology. 75 (2): 112–120. doi:10.1086/366548. PMID 11614351. S2CID 31968702.
Fantham, Elaine; Foley, Helene Peet; Kampen, Natalie Boymel; Pomeroy, Sarah B.; Shapiro, H. Alan (1994). Women in the Classical World: Image and Text. New York: Oxford University Press. ISBN 9780195067279.
Foxhall, Lin (1989). “Household, Gender, and Property in Classical Athens”. The Classical Quarterly. 39 (1): 22–44. doi:10.1017/S0009838800040465.
Foxhall, Lin (2005). “Pandora Unbound: A Feminist Critique of Foucault's History of Sexuality”. Trong Cornwall, Andrea; Lindisfarne, Nancy (biên tập). Dislocating Masculinity. London: Routledge. ISBN 0203393430.
Foxhall, Lin (2013). Studying Gender in Classical Antiquity. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521553186.
Gagarin, Michael (2003). “Telling Stories in Athenian Law”. Transactions of the American Philological Association. 133 (2): 197–207. doi:10.1353/apa.2003.0015. S2CID 159972377.
Garland, Robert (2013). “Children in Athenian Religion”. Trong Evans Grubbs, Judith; Parkin, Tim (biên tập). Oxford Handbook of Childhood and Education in the Classical World. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780199781546.
Golden, Mark (1981). “The Exposure of Girls at Athens”. Phoenix. 35. doi:10.2307/1087926. JSTOR 1087926.
Goldhill, Simon (1994). “Representing Democracy: Women at the Great Dionysia”. Trong Osborne, Robin; Hornblower, Simon (biên tập). Ritual, Finance, Politics: Athenian Democratic Accounts Presented to David Lewis. Wotton-under-Edge: Clarendon Press. ISBN 9780198149927.
Goldhill, Simon (1997). “The audience of Athenian tragedy”. Trong Easterling, P. E. (biên tập). The Cambridge Companion to Greek Tragedy. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521412452.
Gomme, A. W. (1925). “The Position of Women in Athens in the Fifth and Fourth Centuries”. Classical Philology. 20 (1): 1–25. doi:10.1086/360628. S2CID 161225008.
Gould, John (1980). “Law, Custom and Myth: Aspects of the Social Position of Women in Classical Athens”. The Journal of Hellenic Studies. 100: 38–59. doi:10.2307/630731. JSTOR 630731.
Grossman, Janet Burnett (2007). “Forever Young: An Investigation of Depictions of Children on Classical Attic Funerary Monuments”. Hesperia Supplements. 41.
Haley, Shelley P. (1994). “Classical Clichés”. The Women's Review of Books. 12 (1): 26–27. doi:10.2307/4021927. JSTOR 4021927.
Hall, Edith (1994). “Review: Ancient Women”. The Classical Review. 44 (2): 367. doi:10.1017/s0009840x00289415.
Hamel, Debra (2003). Trying Neaira: The True Story of a Courtesan's Scandalous Life in Ancient Greece. New Haven & London: Yale University Press. ISBN 9780300107630.
Henderson, Jeffrey (1991). “Women and Athenian Dramatic Festivals”. Transactions of the American Philological Association. 121.
Johnstone, Steven (2002). “Apology for the Manuscript of Demosthenes 59.67”. The American Journal of Philology. 123 (2).
Kamen, Deborah (2013). Status in Classical Athens. Princeton: Princeton University Press. ISBN 9780691138138.
Kapparis, Konstantinos A. (1999). "Apollodorus Against Neaira" with commentary. Berlin: Walter de Gruyter. ISBN 9783110163902.
Katz, Marylin (1998a). “Did the Women of Ancient Athens Attend the Theatre in the Eighteenth Century”. Classical Philology. 93 (2): 105–124. doi:10.1086/449382. S2CID 161587459.
Katz, Marylin (1998b). “Women, Children, and Men”. Trong Cartledge, Paul (biên tập). The Cambridge Illustrated History of Ancient Greece. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521481960.
Katz, Marylin (2000). “Sappho and her Sisters: Women in Ancient Greece”. Signs. 25 (2): 505–531. doi:10.1086/495449. S2CID 144365160.
Lewis, Sian (2002). The Athenian Woman: An Iconographic Handbook. London: Routledge. ISBN 9780415232357.
Loraux, Nicole (1993). The Children of Athena: Athenian Ideas about Citizenship and the Division Between the Sexes. Levine, Caroline biên dịch. Princeton: Princeton University Press. ISBN 9780691037622.
Lyons, Deborah (2003). “Dangerous Gifts: Ideologies of Marriage and Exchange in Ancient Greece”. Classical Antiquity. 22 (1): 93–134. doi:10.1525/ca.2003.22.1.93.
Lysias (1930). Lysias. Lamb, W. R. M. biên dịch. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 9780674992696.
Milnor, Kristina (2000). “Review: Rethinking Sexuality”. The Classical World. 93 (3).
Noy, David (2009). “Neaera's Daughter: A Case of Athenian Identity Theft?”. The Classical Quarterly. 59 (2): 398–410. doi:10.1017/S0009838809990073. S2CID 170103229.
Oakley, John H. (2013). “Children in Archaic and Classical Greek Art: A Survey”. Trong Evans Grubbs, Judith; Parkin, Tim (biên tập). Oxford Handbook of Childhood and Education in the Classical World. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780199781546.
Osborne, Robin (1997). “Law, the Democratic Citizen, and the Representation of Women in Classical Athens”. Past & Present. 155: 3–33. doi:10.1093/past/155.1.3.
Patterson, Cynthia B. (1985). “"Not Worth the Rearing": The Causes of Infant Exposure in Ancient Greece”. Transactions of the American Philological Association. 115.
Patterson, Cynthia (1987). “Hai Attikai: The Other Athenians”. Trong Skinner, Marylin B. (biên tập). Rescuing Creusa: New Methodological Approaches to Women in Antiquity. Lubbock, Texas: Texas Tech University Press. ISBN 9780896721494.
Patterson, Cynthia (2007). “Other Sorts: Slaves, Foreigners, and Women in Periclean Athens”. Trong Sammons, Loren J., II (biên tập). The Cambridge Companion to the Age of Pericles. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521807937.
Pomeroy, Sarah B. (1994). Goddesses, Whores, Wives, and Slaves: Women in Classical Antiquity. London: Pimlico. ISBN 9780712660549.
Pomeroy, Sarah B. (2002). Spartan Women. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780195130676.
Rhodes, P. J. (1992). “The Athenian Revolution”. Trong Lewis, David M.; Boardman, John; Davis, J. K.; và đồng nghiệp (biên tập). The Cambridge Ancient History. V (ấn bản 2). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521233477.
Roselli, David Kawalko (2011). Theater of the People: Spectators and Society in Ancient Athens. Austin: University of Texas Press. ISBN 9780292744776.
Roy, J. (1999). “'Polis' and 'Oikos' in Classical Athens”. Greece & Rome. 46 (1): 1–18. doi:10.1017/S0017383500026036.
Schaps, D. M. (1975). “Women in Greek Inheritance Law”. The Classical Quarterly. 25 (1): 53–57. doi:10.1017/S0009838800032894.
Schaps, D. M. (1977). “The Woman Least Mentioned: Etiquette and Women's Names”. The Classical Quarterly. 27 (2): 323–330. doi:10.1017/S0009838800035606.
Schaps, D. M. (1998). “What Was Free about a Free Athenian Woman?”. Transactions of the American Philological Society. 128.
Vlassopoulos, Kostas (2007). “Free Spaces: Identity, Experience, and Democracy in Classical Athens”. The Classical Quarterly. 57 (1): 33–52. doi:10.1017/S0009838807000031.
Walters, K. R. (1983). “Perikles' Citizenship Law”. Classical Antiquity. 2 (2): 314–336. doi:10.2307/25010801. JSTOR 25010801.
Winkler, John J. (1989). The Constraints of Desire: the Anthropology of Sex and Gender in Ancient Greece. New York: Routledge. ISBN 9780415901239.

Liên kết ngoài

Tư liệu liên quan tới Phụ nữ ở Athens Cổ điển tại Wikimedia Commons

x t s Phụ nữ ở Châu Âu
Quốc gia có chủ quyền	Albania Andorra Anh Armenia Áo Azerbaijan Ba Lan Bắc Macedonia Belarus Bỉ Bosnia và Hercegovina Bồ Đào Nha Bulgaria Croatia Đan Mạch Đức Estonia Gruzia Hà Lan Hungary Hy Lạp Iceland Ireland Kazakhstan Latvia Liechtenstein Litva Luxembourg Malta Moldova Monaco Montenegro Na Uy Nga Pháp Phần Lan Romania San Marino Séc Serbia Síp Slovakia Slovenia Tây Ban Nha Thổ Nhĩ Kỳ Thụy Điển Thụy Sĩ Ukraina Ý
Quốc gia được công nhận hạn chế	Abkhazia Bắc Síp Kosovo Nam Ossetia Transnistria
Phụ thuộc và vùng lãnh thổ khác	Åland Quần đảo Faroe Gibraltar Guernsey Đảo Man Jersey Svalbard