10 Batalion Straży Granicznej

10 Batalion Straży Granicznej – jednostka organizacyjna Straży Granicznej w II Rzeczypospolitej.

Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 roku zmienił nazwę „Bataliony Celne” na „Straż Graniczną”^[1]. Wprowadził jednocześnie w formacji nową organizację wewnętrzną^[2]. 10 batalion celny przemianowany został na 10 batalion Straży Granicznej.

 Osobny artykuł: 10 batalion celny.

10 batalion Straży Granicznej funkcjonował w strukturze Komendy Powiatowej Straży Granicznej w Sopoćkiniach, a jego dowództwo stacjonowało w Suwałkach^[3]. W skład batalionu wchodziły cztery kompanie strzeleckie oraz jedna kompania karabinów maszynowych w liczbie 3 plutonów po 2 karabiny maszynowe na pluton^[4]. Dowódca batalionu posiadał uprawnienia dyscyplinarne dowódcy pułku. Cały skład osobowy batalionu obejmował etatowo 614 żołnierzy, w tym 14 oficerów^[5]. Z uwagi na eksterytorialne stacjonowanie, batalion odkomenderował oficera łącznikowego do starosty suwalskiego^[6].

W 1923 roku batalion przekazał swój odcinek oddziałom Policji Państwowej i został rozwiązany^[7].

W grudniu 1922 batalion ochraniał odcinek granicy państwowej długości 79 km od Rogożajn do Rygola /wył./^[8].

Z dniem 30 kwietnia 1923 dokonano korekty obsadzenia granic. 10 batalion zajmował odcinek około 60 km od wsi Rachelany do wsi Leszkiemie przy granicy Prus Wschodnich i wystawiał 22 placówki^[9].

W dniach 25-30 czerwca 1923 pododcinek ochraniany przez batalion, wraz z wyposażeniem granicznym oraz większością sprzętu, został przekazany Policji Państwowej. Większość oficerów zdecydowała się na służbę w oddziałach granicznych policji^[10].

Wydarzenia

• Komendant pododcinka granicznego Burbiszki–jezioro Gaładuś–Kalety zajął część ziem folwarku Adelin leżących poza linią demarkacyjną uznając, że prawo własności jest ważniejsze niż ustalenia komisji granicznej^[11]
• 11 marca 1923 partyzanci litewscy, wsparci żołnierzami regularnej armii, napadli na placówkę 10 batalionu SG w Rachelanach, zabijając jednego żołnierza i raniąc innego^[10].
• W nocy z 19 na 20 maja 1923 żołnierze dowodzeni przez kpt. Mariana Podolskiego, stoczyli zaciętą walkę o wieś Jedliszki, która nocą została zajęta przez Litwinów. W walkach zginęło 3 polskich żołnierzy, a 17 zostało rannych^[10].

Sąsiednie bataliony

• ⇔ 42 batalion Straży Granicznej – XII 1922

Komendanci batalionu

• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4.
• Artur Ochał: Na litewskiej rubieży Brygada KOP Grodno (1929-1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
• Teresa Prengel-Boczkowska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Straż Graniczna (1922−1923)”. Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Ketrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Materiały dotyczące spraw dyslokacyjnych:przeniesienia siedzib komend, baonów Straży Granicznej , obszary odcinków granicznych, 1922–1923 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy organizacyjne Komendy Głównej Straży Granicznej 1922−1923 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykaz placówek niektórych batalionów Straży Granicznej, 1922 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.