Sosna kalifornijska
Systematyka[1][2][3] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | nagonasienne | ||
Klasa | iglaste | ||
Rząd | sosnowce | ||
Rodzina | sosnowate | ||
Rodzaj | sosna | ||
Gatunek | sosna kalifornijska | ||
Nazwa systematyczna | |||
Pinus radiata D. Don | |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
| |||
|
Sosna kalifornijska, sosna radiata (Pinus radiata D.Don) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych. Sosna kalifornijska pochodzi z południowych wybrzeży Kalifornii, występuje na ograniczonych obszarach Santa Cruz, zatoki Monterey i San Luis. Odmiana Pinus radiata var. binata rośnie na zachodnim wybrzeżu Kalifornii Dolnej w Meksyku, w tym na wyspie Guadalupe.
Morfologia
- Pokrój
- Drzewo iglaste, o gęstej koronie, początkowo stożkowatej, u starszych drzew parasolowatej.
- Pień
- Osiąga wysokość 15-30 m, hodowana w warunkach optymalnych może osiągnąć 60 m. Pień masywny, prosty, chociaż z wiekiem może rosnąć ukośnie lub zakrzywiać się.
- Kora
- Ciemnoszara, pokryta głębokimi bruzdami.
- Liście
- Igły jasnozielone, zebrane w pęczki po trzy (po dwa u P. radiata var. binata), długości 8-15 cm, dość sztywne i spiczaste.
- Szyszki
- Szyszki męskie podłużne, żółte, długości 10–15 cm, wyrastają u podstawy pędów. Szyszki żeńskie są początkowo zielonkawe i okrągłe. Dojrzałe są asymetryczne, jasnobrązowe, długości 7–15 cm.
- Nasiona
- Ciemnobrązowe, długości 6 mm, ze skrzydełkiem 20–30 mm.
Biologia i ekologia
Drzewo szybko rosnące. Gatunek jednopienny – męskie i żeńskie szyszki mogą rosnąć na jednym drzewie. Dojrzałe szyszki nasienne długo pozostają zamknięte na drzewie, otwierają się tylko podczas bardzo suchego i gorącego lata lub w czasie pożaru lasu. Z uwolnionych podczas pożaru nasion może odnowić się las.
W swoim naturalnym areale rośnie na obszarach do 400 m n.p.m. Gatunek tolerancyjny w stosunku do gleby, preferuje suche, skaliste podłoże i klimat zbliżony do śródziemnomorskiego. Źle znosi temperatury poniżej 15 °C.
Introdukowana do Nowej Zelandii w 1850 roku, stanowi obecnie 90% drzewostanu lasów gospodarczych tego kraju. Rozprzestrzeniła się również w naturalnych skupiskach leśnych i na niektórych obszarach traktowana jest jako chwast.
Populacje odmiany typowej, rosnące na naturalnych stanowiskach w Kalifornii, są zagrożone chorobą wywoływaną przez grzyb Fusarium circinatum. Grzyb ten występował naturalnie na południowym wschodzie USA i został przeniesiony do Kalifornii, gdzie zaraził ok. 80–90% populacji sosny kalifornijskiej. Obumierające drzewa przyciągają owady, m.in. korniki, które roznoszą chorobę na kolejne drzewa.
Jest głównym gospodarzem rośliny pasożytniczej Arceuthobium littorum (pasożyt pędowy)[5].
Systematyka i zmienność
Synonimy: Pinus tuberculata D. Don, P. insignis Douglas ex Loudon.
Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[6]:
- podrodzaj Pinus
- sekcja Trifoliae
- podsekcja Attenuatae
- gatunek P. radiata
- podsekcja Attenuatae
- sekcja Trifoliae
Tworzy mieszańce z P. attenuata – P. ×attenuradiata Stockwell & Righter. Wyróżnia się odmiany:
- P. radiata var. radiata – odmiana typowa
- P. radiata var. binata (Engelm.) Lemmon.
Zagrożenia
Międzynarodowa organizacja IUCN przyznała temu gatunkowi kategorię zagrożenia CD (conservation dependent), czyli jest gatunkiem o niskim ryzyku wymarcia, chociaż zależnym od podjętych działań ochronnych[4]. Populacje odmiany var. binata rosnące na wyspie Guadalupe uznane zostały za zagrożone (kategoria zagrożenia EN)[7], na skutek długotrwałego niszczenia siewek przez zdziczałe kozy zasiedlające wyspę. Proces ten trwał od połowy XIX w. i dopiero w 2005 r. zakończono program usunięcia kóz z wyspy. Dzięki temu drzewostan zaczął się odnawiać.
Zastosowanie
Ze względu na szybki wzrost stosowana do zalesiania na obszarach o ciepłym klimacie Europy, Afryki Południowej i Australii. W pierwszym roku osiąga już 1,5 m wysokości. Sosna sadzona jest głównie jako źródło drewna oraz na terenach przybrzeżnych, zniszczonych pożarami.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ a b A.A. Farjon A.A., Pinus radiata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2009-09-18] (ang.).
- ↑ F.G. Hawksworth, D. Wiens. Dwarf mistletoes: Biology, pathology and systematics. „Agriculture Handbook”. 709, 1996. Washington, DC: U.S.D.A. Forest Service. [dostęp 2009-09-18].
- ↑ Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus, [w:] Gymnosperm Database [online] [dostęp 2009-09-18] (ang.).
- ↑ A.A. Farjon A.A., Pinus radiata var. binata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2009-09-19] (ang.).
- Britannica: plant/radiata-pine
- SNL: montereyfuru
- EoL: 1061749
- EUNIS: 150616
- Flora of North America: 233500951
- GBIF: 5285727
- identyfikator iNaturalist: 53421
- IPNI: 30020085-2
- ITIS: 183372
- NCBI: 3347
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2562495
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30020085-2
- Tela Botanica: 49691
- identyfikator Tropicos: 24900210
- USDA PLANTS: PIRA2
- CoL: 4J2FP