3. udarna divizija NOVJ

3. udarna divizija
Jedinice 3. udarne divizije u Tuzli oktobra 1943..
Osnivanje	1. novembar 1942. Mesto formiranja: Tičevo, Bosanska krajina
Formacija	Peta proleterska brigada Prva dalmatinska brigada Deseta hercegovačka brigada
Jačina	3.280 vojnika i oficira
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Borbe za Jajce 1942. Bitka na Neretvi Bitka za Prozor 1943. Bitka na Sutjesci Operacija Ribecal Sarajevska operacija
Komandanti
Komandant	Pero Ćetković

Treća udarna divizija NOVJ formirana je naredbom Vrhovnog štaba NOV i POJ od Pete proleterske crnogorske udarne brigade, Desete hercegovačke udarne brigade i Prve dalmatinske udarne brigade 1. novembra 1942. godine u Tičevu. Smatrala se jednom od elitnih jedinica NOVJ.

Prvi komandant divizije, Pero Ćetković, poginuo u Hercegovini marta 1943, a treći komandant Sava Kovačević na Sutjesci juna iste godine.

Borbeni put Treće divizije

1942

Nakon formiranja divizija kao celina učestvovala je krajem novembra i početkom decembra 1942. godine u borbama za Jajce. Zatim je prešla u nastupanje na osovinske garnizone i komunikacije u srednjoj Bosni.

Bitka na Neretvi (1943)

Tokom Bitke na Neretvi u ofanzivi u dolinu Neretve predstavljala je srednju napadnu kolonu i zauzela italijanski garnizon u Prozoru. Učestvovala je u protivudaru kod Gornjeg Vakufa i u razbijanju četnika kod Nevesinja i Kalinovika. U Nevesinju je 28. marta 1943. poginuo komandant Pero Ćetković, narodni heroj.

Bitka na Sutjesci (1943)

Tokom Bitke na Sutjesci, Treća divizija bila je deo Južne operativne grupe; iz njenog sastava izašla je Deseta hercegovačka brigada, a ušla Treća sandžačka brigada. Divizija je ostala u zaštitnici sa Centralnom bolnicom - štitila je oko dve hiljade ranjenika, koji se nisu smeli ostaviti ni po koju cenu.^[1]

3. divizija je, sa ranjenicima, ostala odsečena na Sutjesci i, na kraju, razbijena.^[2] Prilikom pokušaja proboja nemačkih položaja u dolini Sutjeske 13. juna 1943. divizija je pretrpela teške gubitke, izgubivši oko 50 posto svog sastava,^[3] a u jurišu je poginuo i komandant divizije Sava Kovačević. Proređene jedinice su se potom razbijale u manje grupe koje su samostalno pokušavale da se probiju iz obruča. Nekima je to tek u toku sledeće noći uspelo.^[4]

Jedan deo preživelih boraca i rukovodilaca vratio se natrag preko Sutjeske i pošao prema Izgorima, gde ih se prikupilo nekoliko stotina.^[5] Većina je otišla sa Ivanom Milutinovićem i Radomirom Babićem u Crnu Goru, a ostali sa Radovanom Vukanovićem, Đilasom i Rajom Nedeljkovićem u Bosnu, za Vrhovnim štabom. Ostaci Treće sandžačke brigade pošli su za Sandžak.^[6]

Obnavljanje divizije (1943)

Početkom septembra 1943. divizija je obnovljena. Njen sastav su činile Četvrta proleterska crnogorska udarna brigada, Peta proleterska crnogorska udarna brigada i Deseta hercegovačka udarna brigada i potčinjena je Drugom udarnom korpusu. Krajem 1943. godine umesto Desete hercegovačke i Četvrte proleterske u sastav su ušle Šesta i Sedma crnogorska brigada.

1944

Od aprila 1944. do kraja rata u sastavu divizije nalaze se Peta proleterska brigada, Sedma i Deveta crnogorska brigada, i Britanski Artiljerijski divizion (od 20. aprila 1945. Artiljerijska brigada).

U sastavu svog korpusa divizija je vodila gotovo neprekidne borbe sa jedinicama nemačkog 21. armijskog korpusa i sa četnicima.

1945

Nakon oslobođenja Crne Gore divizija je učestvovala u Sarajevskoj operaciji i oslobađanju Karlovca. 12. maja 1945. kod Zidanog Mosta, zajedno sa Četvrtom i Desetom krajiškom divizijom zarobila je nemačku 7. SS divizije „Princ Eugen“ i 373. legionarsku diviziju.

Komandni sastav divizije

Komandanti divizije:
- Petar Pero Ćetković — od formiranja divizije do marta 1943. (poginuo na dužnosti)
- Radovan Vukanović — od marta do juna 1943.
- Sava Kovačević — tokom juna 1943. (poginuo na dužnosti)
- Radovan Vukanović — od septembra 1943. do jula 1944.
- Savo Burić — od jula 1944. do kraja rata

Politički komesari divizije:
- Radomir Babić — od formiranja divizije do juna 1943.
- Jovo Kapičić — od septembra 1943. do decembra 1944.
- Vuko Tmušić — od decembra 1944. do februara 1945.
- Svetozar Radojević — od februara 1945. do kraja rata

Načelnici Štaba divizije:
- Rudolf Primorac — od formiranja divizije do juna 1943.
- Božo Lazarević — od septembra do novembra 1943.
- Niko Jovićević — od novembra 1943. do kraja rata

Izvori

↑ Savo Orović, ratni dnevnik 1941-1945 (str. 409), Beograd 1972.
↑ Rudolf Primorac: OPERATIVNO-TAKTIČKA ISKUSTVA IZ PRVE POLOVINE NARODNOOSLOBODILAČKOG RATA (Treći deo)
↑ Savo Orović, ratni dnevnik 1941-1945 (str. 407), Beograd 1972.
↑ Savo Orović, ratni dnevnik 1941-1945 (str. 407), Beograd 1972.
↑ Savo Orović, ratni dnevnik 1941-1945 (str. 407), Beograd 1972.
↑ Savo Orović, ratni dnevnik 1941-1945 (str. 407), Beograd 1972.