7 Regiment Pieszy Potockiego

Ten artykuł dotyczy 7 Regimentu Pieszego Potockiego. Zobacz też: 7 Pułk Piechoty - stronę ujednoznaczniającą.

7 Regiment Pieszy Potockiego – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

Powstał w 1776 (1979^[1]) wskutek spieszenia regimentu dragonii^[2]. Jego status długo nie był pewny (pieszy czy konny)^[3]. Długo nazywany był "Regimentem Spieszonym Dragonów", a następnie "Regimentem Pieszym szefostwa Potockiego starosty szczerzeckiego"^[3].

W 1775 roku ujednolicono uzbrojenie podoficerów i szeregowych, odbierając tym pierwszym broń krótką, a oficerom pozostawiając jedynie szpady^[4].

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii^[a], w sumie 353 żołnierzy^[5], a praktycznie w 1778 roku 350 głów^[6] W 1786 roku także liczył 353 żołnierzy^[7]. Wchodził w skład Dywizji Wielkopolskiej^[8].

W 1778 przekazany został w szefostwo staroście szczerzeckiemu Franciszkowi Piotrowi Potockiemu, aż do 1793, kiedy to przejęła go Targowica.

W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru^[4]. Regiment otrzymał numer 7^[3].

Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony^[9], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie^[10]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 7 regiment piechoty szefostwa Piotra Potockiego liczył 1158 żołnierzy^[11].

Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 957 osób^[12], w maju 1794 liczył 1045^[13], a we wrześniu 705 żołnierzy^[13].

W marcu 1994 regiment liczył około 650 żołnierzy^[13]. W czerwcu jednostka otrzymała 616 kantonistów. 6 lipca zasiliło szeregi regimentu dalszych 661 kantonistów. Jednostka skompletowała oba bataliony i doszła do stanu etatowego 1440 żołnierzy^[1]. Uwzględniając straty, jakie poniosły dwie kompanie walczące pod Racławicami i bataliony walczące pod Chełmem i Szczekocinami, regiment już pod koniec czerwca nie miał w szeregach więcej nad 450 głów starego żołnierza^[14]. Na uzbrojeniu regiment posiadał 450 karabinów^[15].

Ponad siedemdziesięcioletni dowódca regimentu płk Zawisza nie wziął udziału w powstaniu. Dowodzenie przejął awansowany na pułkownika drugi major Stefan Dziembowski, a po jego odejściu płk Grabowski. Nie wziął też udziału w powstaniu ppłk Forsyth. Jego miejsce zajął awansowany 29 czerwca na podpułkownika Feliks Sobecki. Majorami byli: Florian Zaremba, potem Józef Lewański i Piotr Krajewski, a od 29 czerwca – Białobrzeski i Adam Nielepiec. Kilku niższych oficerów, przebywających na urlopie, nie powróciło do jednostki. Byli to: kpt. z kompanią Krummes i ppor. Koczanowski^[14]. W regimencie służyli też kpt. z kompanią Sterzbecker, chor. Ożarowski i mjr Hebdowski^[16].

• po 1776: wyłogi jasnogranatowe, guziki srebrne^[17]

W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami niebieskimi, naramiennikami złotymi^[18], Lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki żółte^[18] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy — kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł^[19].

• podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi niebieskie, guziki złote^[17].

Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów^[20]. Do 1789 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major (do marca 1778 było dwóch majorów), regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 24 oficerów wyłączając kapelana^[10].

W 1790 roku pojawił się drugi major, trzeci kapitan z kompanią, trzeci kapitan sztabowy, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży oraz ośmiu podporuczników i drugi adiutant. Podniosło to liczbę oficerów do 40 osób^[10].

Pierwszym szefem regimentu był książę Antoni Sułkowski. Od 1778 roku stanowisko to zajmował starosta szczerzecki Franciszek Piotr Potocki. Zastąpił go w 1793 roku z nadania konfederacji targowickiej gen. Kajetan Miączyński^[3].

Szefowie^[2]

• Jan Potocki (starosta szczyrzycki) (1776),
• Franciszek Piotr Potocki (starosta szczyrzycki) (28 października 1778),
• Kajetan Adam Miączyński (pisarz pol. koronny) (1793).

Pułkownicy^[2]

• Robert de Tayler (1780-1787)
• Michał Zawisza (1789-1794)

7 Regiment Pieszy Koronny uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Szef: starosta szczyrzycki Franciszek Piotr Potocki. Stan osobowy: 1350 ludzi.

Bitwy i potyczki^[2]

• bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca 1792),
• bitwa pod Szczekocinami (6 czerwca 1794),
• bitwa pod Chełmem (8 czerwca 1794),
• bitwa pod Raszynem (czerwiec),
• bitwa pod Gołkowem (9 lipca).

Przez większą część swej historii nosił numer 7, który otrzymał w 1789^[2]. W latach 1790-1794 kilkakrotnie zmieniał jednak numer: w latach 1790–1792 na 8., a z początkiem 1792 dokonano zmiany na numer 9., by podczas insurekcji kościuszkowskiej powrócić do numeru 7^[3].

Schemat:

• konny regiment dragonii (-1776) → regiment spieszony dragonów (1776-1789) → regiment 7 pieszy szefostwa Potockiego starosty szczerzeckiego (1789-1790) → regiment 8 pieszy Potockiego (1790-1792) → regiment 8 pieszy Potockiego(1790-1792) → regiment 9 pieszy Potockiego (1792-1794) → od 1994 regiment 7 pieszy Potockiego ↘ rozformowany w 1795

• Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
• Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
• Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
• Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.